Són - 01.01.2003, Blaðsíða 94

EINAR SIGMARSSON94
III Um tengsl efnis og forms
„Haustið er komið“ er sonnetta af ítalskri gerð, kennd við Petrarca
(1304–1374). Línurnar eru fjórtán talsins eins og venja er. Ljóðstafir
eru sömuleiðis með hefðbundnu sniði; ellefta og fjórtánda lína sér um
stuðla því að tæplega telst vera höfuðstafur í orðmyndinni brár í
fremsta risi tólftu línu nema stílbragð sé. Eins og sonnettu hæfir verða
skil milli ferhendnanna annars vegar og þríhendnanna hins vegar.
Ferhendurnar eru spegilrímaðar, hvor í sínu lagi og hvor í annarri
(ABBA ABBA). Þríhendurnar tengjast líka hvor annarri, með lotu-
rími (cDe cDe).11 Skipan karl- og kvenríms er með ýmsu móti í
Petrarca-sonnettu og því ekki athugaverð.
Efni og form falla í einum og sama farvegi. Í fjórðu línu er horfið
frá drunganum og reikað aftur í tímann. Fyrir bregður ljúfri minningu
um bjartari tíð, vísast dagrenningu eða jafnvel vorkomu, andstæður
húms og haustkomu. Sú minning teygist fram í fimmtu línu og þann-
ig eru ferhendurnar undnar saman að efni. Í sjöttu línu er aftur snúið
til líðandi stundar og flöktandi skuggamynda hennar. Að lokum má
marka rökrænt merkingarsamhengi áttundu línu við þá fyrstu eins og
til að árétta að allt sé á hverfanda hveli og fortíðarþrá til lítils: „Haust-
ið er komið handan yfir sæinn […] allt gengur kuldans myrka valdi í
haginn.“ Í þeim skilningi afmarka fyrsta og áttunda lína ferhendurnar
sem speglast hvor í annarri, ekki síður að efni en formi.
Þríhendurnar eiga saman um efni en ekki er örgrannt um tengsl
við ferhendurnar, samanber áttundu línu: „[A]llt gengur kuldans
myrka valdi í haginn.“ Um leið og myndirnar verða ískyggilegri
markast þríhendurnar af samfelldri stígandi sem hæst rís í geigvæn-
legri endurtekningu: „[S]igð […] reidda sigð.“ Á móti kemur fortíðar-
blik í endurtekningunni „hárið síða, / hárbrimið gullna“.
Í þríhendunum er vísuorðum skipt áður en setningu lýkur, and-
stætt ferhendunum. Við línulok verður því ekki það hlé sem vant er:
Hann heyrir stráin fölna og falla, sér
fuglana hverfa burt á vængjum þöndum, […]
og brár hans lykjast aftur; austan fer
annarleg nótt og dimm með sigð í höndum.12
11 Hér er kvenrím markað hástöfum en karlrím lágstöfum.
12 Það er mín breyting að skáletra línuskiptu setningarnar, E.S.