Són - 01.01.2003, Blaðsíða 100

EINAR SIGMARSSON100
gráminn gæti það verið ellimerki. Maðurinn er „stúrinn“ en sættir sig
við hið óumflýjanlega: „[V]eit að það er eftir engu að bíða.“ Fyrir-
boðar feigðarinnar koma einn af öðrum: „[A]llt gengur kuldans
myrka valdi í haginn.“ Að lokum fjarar lífið út. Kaldranalegur dauð-
inn, svartnættið framandlega, er kominn að heimta það sem honum
ber.
Hugsanlega má túlka ljóðið í heild sem allegoríu, táknsögu.
Maðurinn „sezt [...] grár og stúrinn upp til hlíða“; þaðan er víðsýnna
en niðri á jafnsléttu. Sýn manna yfir eigið líf á það til að verða
skarpari þegar þeir vita að leiðarlokin eru skammt undan. „[H]ann
heyrir stráin fölna og falla“; það getur táknað að hann horfi upp á
andlegt atgervi sitt sljóvgast og glatast. Síðan „sér“ hann „fuglana
hverfa burt á vængjum þöndum“; þeirra er frelsið, ekki hans: Vonir
og þrár hverfa sjónum.32 Loks „sér“ hann „blómfræ af vindum borin
suður höf“; sköpunarmáttur hans svarar til frjómagns náttúrunnar og
er að ganga til þurrðar.
En hví er þá dauðinn táknaður með nótt (annarlegri og dimmri) eins
og fylgdarkona dagsins (bláa nóttin)? Blá bar nóttin „þungar slæður“,
sem vísa til skýjahulu, en dimm reiðir hún „sigð við rifin skýjatröf“.
Eitt sér getur orðið traf merkt ‚ferhyrndur hvítur klútur (með fjórum
skautum), einn af tveimur til fimm, sem notaðir voru til þess að vefja
trafafald (skautafald), höfuðbúnað íslenskra kvenna (frá 16. öld til um
1800)‘ eftir því sem segir í Íslenskri orðabók.33 Þá virðist hin dimma nótt
prúðbúin — sama kona og áður en nú guggin af sorg (eða í svörtum
sorgarklæðum) og „annarleg“, ekki eins og hún á að sér. Strax gengin
í það sem hefði forðum daga þótt karlmannsverk, að slá gras. Með
höfuðbúnað sem fremur hæfir útför en slætti og hamast svo mjög að
hann er genginn úr lagi. Kannski dimmir yfir henni vegna dauðvona
ástvinar og ef til vill verður samband þeirra nánara undir það síðasta,
þegar roði hans og sorti hennar renna saman í grámanum. Slík túlkun
— að svartnættið sé eftirlifandi lagskona dagsins — blasir kannski ekki
við en freistandi er hún.
„Haustið er komið“ ber vitni um listfengi. Form og efni tvinnst
saman og ekki skortir myndvísi. Umgjörðin er móðir náttúra og sjón-
deildarhringurinn lagður undir. Allt um kring vegast andstæður á — í
litbrigðum og ljósaskiptum. Dagur og nótt eru persónugerð, fyrst í
32 Síst má vanmeta fugla eða flug þeirra sem tákn í ljóðum Snorra eins og rökstutt
hefur verið (sjá Sverri Hólmarsson 1968:33–35 og Pál Valsson 1990:92–94).
33 Íslensk orðabók (2002:1604).