Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2010, Side 15

HVAð ER HEIMSBÍÓ?
15
hugmyndinni um þjóðarbíó, enda hefur rannsóknum á þjóðarbíóum fjölg-
að mjög samfara mikilli útbreiðslu á hugmyndum Anderson og Hobsbawm.
Inntak slíkra rannsókna hefur þó breyst minna en efni stóðu til; í stað
þjóðarsálarinnar úreltu skoða nú greinendur hugmyndafræðilegan tilbún-
ing þjóðarinnar á hvíta tjaldinu.11
Þegar allt kemur til alls eru það hvorki ólíkar birtingarmyndir þjóðar-
bíóa né afbygging þjóðarhugtaksins sjálfs sem kalla á heimsbíóhugtakið,
heldur fellur æ stærri hluti kvikmyndagerðar heimsins einfaldlega ekki
undir þjóðarbíóhugtakið þegar betur er að gáð. Sannarlega eiga kvikmynd-
ir ennþá rætur í ákveðnum þjóðarbíóum en þau eru ekki lengur bundin
landamærum sínum með sama hætti og áður. Hugmyndin um heimsbíó
gengur aftur á móti út frá því að kvikmyndagerð virði iðulega að vettugi
hefðbundin landamæri þjóðríkja. Tökum nokkur dæmi. Kvikmynd þýska
leikstjórans Wim Wenders Until the End of the World (1991, Allt til enda
heimsins), samvinnuverkefni Ástrala, Bandaríkjamanna, Frakka og Þjóð-
verja, var kvikmynduð í sjö löndum í fjórum heimsálfum, skartaði leikurum
hvaðanæva að (þ. á m. William Hurt [bandarískur], Solveig Dommartin
[þýsk], Sam Neill [ástralskur], Max von Sydow [sænskur] og Jeanne
Moreau [frönsk]) og ófáum tungumálum, auk fléttu og titils sem lögðu
heiminn allan að veði. Hvaða þjóðarbíói tilheyrir slík kvikmynd? Suður-
kóreska kvikmyndin Joheunnom nabbeunnom isanghannom (2008, Ji-woon
Kim, Sá góði, sá slæmi, sá skrýtni) er að einhverju leyti dæmigerð þjóðarsaga
þar sem Japanir og Kóreubúar takast á um dularfullan fjársjóð í Malasíu
með seinna stríð í bakgrunni. En þessi þjóðarsaga er galsafengin endur-
The Invention of Tradition, Cambridge: Cambridge University Press, 1992. Á með-
al annarra lykilverka sjá Hobsbawm, Nations and Nationalism since 1780: Programme,
Myth, Reality, Cambridge: Cambridge University Press, 1990; Ernest Gellner,
Nations and Nationalism, Ithaca: Cornell University Press, 1983; og ekki síst fyrir
hið íslenska samhengi þótt ekki sé landið tekið til umfjöllunar, Miroslav Hroch,
Social Preconditions of National Revival in Europe: A Comparative Analysis of the Social
Composition of Patriotic Groups among the Smaller European Nations, New York:
Columbia University Press, 2000. Hér er ekki rými til að fara frekar í þessar
áhrifaríku kenningar um þjóð, þjóðerni og þjóðernishyggju. Ég ræði þær talsvert í
doktorsritgerð minni auk þess sem ég dreg þar saman þær miklu deilur er kenn-
ingarnar leiddu af sér á meðal íslenskra fræðimanna, og set í samhengi við íslenska
kvikmyndagerð. Sjá Icelandic Cinema: A National Practice in a Global Context, Iowa
City: University of Iowa, 2005, bls. 74–136.
11 Ýmis vandkvæði eru þó bundin því að yfirfæra t.a.m. kenningar Anderson yfir á
kvikmyndamiðilinn því að hvort tveggja snúa þær sögulega að öðru tímabili, fyrst
og fremst 19. öldinni, og fjalla sérstaklega um prentmiðla, einkum dagblöð og
skáldsögur (en ekki myndmiðla).