Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2010, Qupperneq 23

HVAð ER HEIMSBÍÓ?
23
takið fyrir sér sem tvær vogarskálar þar sem þessar eigindir takast á — í
sumum tilvikum reynist leshátturinn vera veigameiri en í öðrum textasafn-
ið (þótt að auðvitað sé aldrei hægt að greina fyllilega þar í millum). Að
einhverju leyti mætti segja að hér liggi rætur fræðilegrar ónákvæmni hug-
taksins en þessi ónákvæmni er jafnframt styrkur sem gefur hugtakinu vídd
til að takast á við fjölbreytt viðfangsefni. Það sama sýnist mér eiga við um
heimsbíóið.
Heimskvikmyndir búa því ekki aðeins yfir ákveðnum einkennum (sbr.
þemu á borð við heimshornaflakk, tvíheima, hnattvæðingu og ýmislegt
annað sem ég hef þegar rætt) heldur drögum við þau oft fram með ákveð-
inni gerð textagreiningar — einkum þegar þemun eru ekki augljóslega
umfjöllunarefni myndanna. Skilgreining kvikmyndar getur þannig oltið á
greiningarleiðinni sem farin er. Við þekkjum mýmörg dæmi þess að sama
kvikmyndin sé greind á forsendum þjóðarbíós og heimsbíós. Meira að
segja myndirnar um njósnara hennar hátignar James Bond (sem hafa
löngum leikið á óljósum mörkum Hollywood og breskrar kvikmyndagerð-
ar) mætti í ljósi heimshornaflakks og hnattrænna pólitískra átaka skoða
sem heimskvikmyndir — flétta þeirrar nýjustu Quantum of Solace (2008,
Mark Forster, Á ystu nöf) snýst einmitt um hnattræna hlýnun og margvís-
legar afleiðingar eftirlendustefnunnar í þriðja heiminum. Þá væri einnig
hægt að horfa fram hjá eiginleikum heimskvikmynda sem Until the End of
the World og Bamako með því að leggja áherslu á önnur þemu eða tækni-
og fagurfræðilega þætti á borð við leik, klippingu og kvikmyndatöku.
Varast ber þó að líta á heimsbíóið sem hverja aðra greiningarleið. Ég er
þeirrar skoðunar að það geti veitt aukna yfirsýn og dýpki skilning á kvik-
myndagerð almennt sem og þeirri mynd sem tekin er til greiningar hverju
sinni.24 Líkt og Said dregur svo vel fram í umfjöllun sinni um heimsbók-
menntir er „sinfóníska heildin“ um margt lykill að því að greina og skilja
þjóðarbókmenntir sem og afmarkaðri viðfangsefni. Það er grundvallar-
munur á því að nálgast bókmenntir eða kvikmyndir í afmörkuðu samhengi
ákveðinnar þjóðar eða í hinu stóra samhengi heimsbókmennta eða -bíós.
Hætta er á nokkurri blindu þegar verk eru rígbundin ákveðinni þjóð sem
24 Athugið að hér er ég fyrst og fremst að hugsa um takmarkanir þjóðarbíósnálgunar-
innar en ekki að draga úr vægi nálgana er setja í brennidepil kyn, kynhneigð, kyn-
þætti, eða spurningar er snúa að formi og fagurfræði mynda. Í öllum tilvikum held
ég þó að það sé mikilvægt fyrir gagnrýnandann/fræðimanninn að vera sér meðvit-
aðan um hið stóra samhengi heimsbíósins sem mótar alla slíka þætti með einum
eða öðrum hætti.