Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2010, Side 25

HVAð ER HEIMSBÍÓ?
25
Heimskvikmyndir
Markmið þessarar greinar er ekki að kortleggja heimsbíóið nákvæmlega
heldur fyrst og fremst að kynna hugtakið með áherslu á margbreytileika
þess. Engu að síður þykir mér freistandi að rissa upp eilítið kort af heims-
bíói samtímans þótt með takmörkuðum hætti sé. Mig langar að skoða hér
þá kvikmyndagerðarmenn og þær myndir þeirra sem taldar eru hafa skar-
að fram úr í heiminum það sem af er 21. öldinni. Þetta kann að virðast
afturhvarf til gamaldags hefðarveldis og ganga þvert á þær áherslur sem
hér hefur verið haldið á lofti. Hafa verður þó í huga að þetta eru einmitt
þær myndir sem hvað mest hefur verið fjallað um í tengslum við heimsbíó
— með öllum þeim kostum og vandkvæðum er fylgja slíku vali. Við getum
sagt sem svo að til staðar sé ákveðin stofnun (sbr. hugtakið bókmennta-
stofnun) sem flokki með einum eða öðrum hætti þær þúsundir mynda sem
framleiddar eru á hverju ári og velji til dreifingar víða um heim. Hér skipta
auk hverslags dreifingarfyrirtækja mestu máli gagnrýnendur, kvikmyndahá-
tíðir og stundum kvikmyndagerðarmennirnir sjálfir. Fagurfræðileg, stjórn-
málaleg og efnahagsleg viðmið þessara aðila ráða mestu um hvaða myndir
komast í miðju þessa heimsbíós — úrvalsflokk listrænna mynda. Mikilvægt
er að aðgreina þetta hefðarveldi heimskvikmynda (þótt að það sé fjarri því
að vera gallalaust og gefi auðvitað engan veginn sannferðuga yfirlitsmynd
af kvikmyndagerð í heiminum) frá því hefðarveldi vestrænna bókmennta
sem gagnrýnt hefur verið svo mjög og vikið var að hér að framan.
Hvort sem það er sakir ungs aldurs miðilsins (samanborið við bók-
menntir) eða af öðrum ástæðum, þá hafa mörk afþreyingar og hálistar
verið miklu óljósari í kvikmyndagerð en öðrum listgreinum og það var
ekki fyrr en á sjötta og sjöunda áratugnum, með myndum leikstjóra á borð
við Ingmar Bergman og Michelangelo Antonioni, að miðillinn öðlaðist
almennt virðingu í anda hefðbundnari lista. Enn fremur vörðu þessi
yfirráð Evrópu yfir listabíóinu og kvikmyndahátíðum ekki ýkja lengi. Í
grein sem kemur í hálfgerðu framhaldi af kvikmyndaatlas hans skiptir
Andrew kvikmyndasögunni í fimm tímabil og nefnir það fjórða skeið
„heimsbíósins“. Eftir að hafa lýst krísu og „hnignun“ evrópska listabíósins
undir lok sjöunda áratugarins bætir Andrew við:
Á áttunda áratugnum vinnur sér sess umfangsmeiri hugmynd
um „heimsbíó“ á meðal þeirra sem versla með ímyndir. [...]
Kvikmyndahátíðir léku lykilhlutverk í þessum umskiptum,