Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2010, Page 114

114
Nowell-Smith kenninguna með því að færa rök fyrir því að hin einkenn-
andi hugmyndafræðilega spenna innan greinarinnar verði oft svo áköf — á
tímum mikilla geðshræringa innan frásagnanna — að samhengi klassískrar
fléttu rofnar.36 Álykta má af þessum rofum að súrrealismi hafi lengi vel
tengst melódramatískum frásögnum þó svo að hann hafi ekki endilega
verið greindur sem slíkur. Bældar öfgafullar og hamslausar tilfinningar
brjótast að minnsta kosti oft fram hjá persónum sem missa tímabundið
tökin á tilbúinni ytri ímynd sinni og tilveru.
Melódrama er öfgagrein þar sem fáránleika mikilla tilfinningaflækja er
leyft að flæða án þess að áhorfandinn spyrni við fótum að nokkru ráði.
Hún hentar því leikstjóra sem er upptekinn af óhófi og áleitnum siðferð-
isspurningum einstaklega vel. Myndir Almodóvar, eins og Sirk, hafa geð-
hreinsandi áhrif á sama tíma og þær eru súrrealískar skop- og endurstæl-
ingar en umfram allt eru þær hispurslausar. Munurinn er sá að í myndum
Almodóvar er ekki gerð skýr siðferðisleg aðgreining á vondum og góðum
persónum eins og hjá Sirk og svo er svartari húmor hjá hinum fyrrnefnda.
Myndir Almodóvar eru nokkurs konar harmrænar grínmyndir þar sem
hádramatísk atriði eru gerð skopleg en slíkt hefur oft í för með sér illkvitt-
in áhrif sem stuða áhorfendur. Leikstjórinn gengur lengra í afbyggingu
sinni á viðteknum gildum því að hjá honum eru börn ekki endilega saklaus
og heilög og kvenhetjur enda oft einar og hamingjusamar.37
Þrjár kynslóðir kvenna komast til dæmis að því í Afturhvarfi (2006,
Volver) að föðurmorð geta gert gæfumuninn fyrir farsæld fjölskyldumeð-
lima. Raimunda flúði að heiman á unglingsárum, þá þunguð af barni föður
síns. Hálfum öðrum áratug síðar myrðir Paula dóttir hennar fósturföður
sinn, auðnuleysingjann Paco, í sjálfsvörn þegar hann reynir að koma vilja
sínum fram við hana. Amman Irene sviðsetti nokkrum árum áður eigin
36 Laura Mulvey, „Notes on Sirk and Melodrama,“ Visual and Other Pleasures,
Houndmills: Macmillan, 1989 [1977], bls. 39–44; Geoffrey Nowell-Smith, „Minn-
elli and Melodrama,“ Movies and Methods, bls. 193–194.
37 Almodóvar endurstælir augljóslega Hollywood-melódrama frá klassíska skeiðinu,
hann gerir út á tenginguna og hampar greinaeinkennunum sem slíkum.
Áhorfandinn verður að bera meðvitað kennsl á einkenni fyrirmyndarinnar til að
geta notið stælingarinnar. Dyer segir enn fremur að greinaendurstæling eins og
þessi gerist oftast í samfélagslega hliðruðu samhengi, hvort sem það er vegna tíma-
skekkju eða land-/hugmynda-/menningar-/kynjafræðilegra aðstæðna. Inntak og
áhrif verkanna eru í vissum skilningi sambærileg en samhengið er annað. Hér
hefur gömul séramerísk formúla verið heimfærð upp á spænskan samtíma en
annað gott dæmi um slíka greinaendurstælingu eru ítölsku spaghettívestrarnir. Sjá
Richard Dyer, Pastiche, bls. 179.
hjöRDís stEfáNsDóttiR