Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2013, Blaðsíða 5

4
EyJA MARGRéT BRyNJARSdÓTTiR oG ÞRöSTUR HELGASoN
leiðir til að bæta heiminn, ekki aðeins sjálfum sér til framdráttar heldur
með hagsmuni annarra að leiðarljósi, og telja að með meiri völdum geti
þeir þannig látið gott af sér leiða. og kannski eru sumir þannig að þeir vilji
bara fá að ráða, hafa valdið, án þess að hægt sé að reiða fram einhverjar
þægilegar skýringar á því.
Stundum hefur vald svo ekki þótt eftirsóknarvert og sumir hafa af
ýmsum ástæðum sneitt hjá því. Valdi fylgir auðvitað ábyrgð; ef ég get haft
áhrif á líf annarra þá hlýt ég þar með að bera ábyrgð á afleiðingum þess-
ara áhrifa. Margir kæra sig ekki um þessa ábyrgð og sumir hafa jafnvel við
ýmsar kringumstæður viljað sneiða hjá slíkri ábyrgð á eigin högum og þá
sóst eftir valdaleysi. Svo er líka mögulegt að þrá vald á einu sviði en kjósa
valdaleysi á öðru.
Ljóst er að ekki verður komist langt í umfjöllun um mannlegt samfé-
lag eða mannlega breytni án þess að vald komi við sögu. Við lýsum ekki
samfélagi án þess að fram komi hvernig valdinu er í grófum dráttum skipt
og jafnvel má ganga svo langt að segja að almennileg saga verði varla sögð
nema hún fjalli á einn eða annan hátt um vald. Vald er ekki bara eitthvað
sem svokölluð stjórnvöld fara með og sem barist er um með vopnum eða
pólitískum leikfléttum heldur birtist það í alls konar samskiptum og hegð-
unarmynstrum þegar við höfum áhrif hvert á annað. Þá togumst við á um
valdið, oft án þess að vera sérlega meðvituð um það, með tungumáli, lát-
bragði, óskrifuðum samskiptareglum og alls konar athöfnum. Vald er því
afar nærtækt sem viðfangsefni í hugvísindum; það kemur við sögu í bók-
menntunum, tungumálinu, hugsuninni og er rauði þráðurinn í sögunni.
Sjálfsagt verður að spyrja: Í hverju felst vald, hvernig skiptist það, hverjir
hafa vald og hverja skortir vald og hvernig hafa vald og valdaleysi áhrif á
hugsun fólks, aðstæður og hegðun?
Í þessu þriðja hefti Ritsins árið 2013 birtast þrjár nýjar greinar undir
þemanu Vald. Þar ríður á vaðið Vilhelm Vilhelmsson með greinina „Skin
og skuggar mannlífsins. Nokkur orð um andóf, vald og íslenska sagn-
ritun“. Vilhelm skoðar andófshugtakið eins og það kemur fram í sagn-
fræðirannsóknum og leiðir rök að því að slíkt hugtak sé gagnlegt til að
túlka hegðun undirsáta í rannsóknum á sögu Íslands. Næst er grein eftir
dagnýju Kristjánsdóttur, „Tyrkjaránið og Guðríður Símonardóttir sem
blæti“. dagný fjallar þar um hvernig Guðríði Símonardóttur, sem sneri
aftur til Íslands eftir að hafa verið hneppt í ánauð í Tyrkjaráninu 1627, var
lýst í munnmælum og þjóðsögum sem fagurri, sem hættulegri og sem for-