Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2013, Blaðsíða 92

91
er hermikenningin (e. simulation theory). Hún gerir ekki ráð fyrir að menn
nýti tiltekna kenningu við að draga ályktanir um það sem öðrum býr í
hug eða ætli sér, heldur kúpli sjálfum sér frá − ef svo má að orði komast
− en noti ómeðvitað sömu ferli og við eigin ákvarðanatöku í samræmi við
bakgrunnsupplýsingar um þann sem í hlut á og aðstæðurnar sem skipta
máli.16 Af því að menn deila allajafna sömu meginlíkamseinkennum, geta
þeir m.ö.o. ósjálfrátt sett sig í spor annarra og „hermt“ eftir þeim eða ráðið
í ætlan þeirra og hug.
Meðal bókmenntafræðinga hefur Lisa Zunshine ekki síst nýtt sér
hugar kenninguna, t.d. í verki sínu Why We Read Fiction, Theory of Mind and
the Novel. Hún hefur m.a. fullyrt að það sem dragi menn að bókmenntum
sé að þær virki og örvi hugarlestur og ýmsir sæki markvisst í þá örvun.17
En Zunshine hefur líka gengið svo langt að halda því fram að hugarkenn-
ingin sé forsenda bókmennta − og reyndar menningar yfirleitt.18 Í umfjöll-
un sinni um skáldsöguna og hugarkenninguna vísar Zunshine til Baron-
Cohens um að kenningin hafi komið til sögunnar á ísaldarskeiðinu, þegar
gagnger breyting varð á vitsmunum mannsins, og lítur á hana sem „safn
vitsmunaaðlagana er geri mönnum kleift að fara um félagsheim sinn“ og
komi líka skipan á þann heim.19 Zunshine telur að þó að hugarkenningin
sé formlega skilgreind sem annars stigs íbyggni (e. second-order intentiona-
lity) eða ætlan um ætlan – sbr. „Jón heldur að Gunnu langi burt“ – geti
svið (e. levels) hennar orðið ansi mörg. Vinnsluminni lesenda ráði hins
vegar ekki vel við nema fjögur, sbr. „Auðvitað skiptir mig máli hvernig þú
ímyndaðir þér að ég héldi að þú upplifðir að ég vildi að þér liði“, þar sem
sviðin eru svo mörg að þau þvælast eflaust fyrir ýmsum.20 Zunshine telur
þó að ákveðnir höfundar, t.d. Virginia Woolf, reyni á þolrif lesenda sinna
og geri tilraunir með mörg svið.
Í verkum sínum greinir Zunshine á milli hugarkenningarinnar og fyrir-
16 Sjá t.d. Robert M.Gordon, „Folk Psychology as Simulation“, Mind and Language
2/1986, bls. 158−171 og „The Simulation Theory: objections and Misconcep-
tions“, Mind and Language 1−2/1992, bls. 11−34.
17 Lisa Zunshine, Why We Read Fiction, bls. 24−25 og Getting Inside Your Head, What
Cognitive Science Can Tell Us about Popular Culture, Baltimore: John Hopkins
University Press, 2012, bls. 8−19.
18 Why We Read Fiction, bls. 10.
19 Sama stað. Á ensku segir: „Theory of Mind is a cluster of cognitive adaptations
that allows us to navigate our social world and also structures that world.“
20 Hér er lauslega þýdd setning með teiknaðri mynd sem Zunshine tekur sem dæmi,
sjá Why We Read Fiction, bls. 29.
AÐ SEGJA FRÁ [...] ÆVINTÝRUM