Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2013, Blaðsíða 140

139
til annarra samfélaga. Málefnin sem vakna í kennslubókunum eru þjóð-
félagsleg en í vaxandi mæli tilvistarleg – um verðmæti lands og átthaga,
fjölskyldu og vinatengsla, menningar og loftslags. Kynjahlutföll hafa einn-
ig breyst. Þar sem danski höfuðsmaðurinn var allajafna nefndur til leiks
áður fyrr, ásamt nokkrum karlmönnum í viðbót, hafa konur birst á svið-
inu, fyrst Guðríður Símonardóttir vegna þess að hún varðveitti trú sína
og varð eiginkona Hallgríms Péturssonar, og á síðustu árum einnig Anna
Jasparsdóttir sem kastaði trú sinni, giftist öðrum trúskiptingi og varð eftir
í Algeirsborg.
Tyrkjaránið er sameiginleg minning en skilningur á inntaki þess hefur
verið margvíslegur.
Þvermenningarleg og hnattræn minning
Sameiginlega minningin um Tyrkjaránið getur tekið á sig mynd kyn-
þáttahyggju og andúðar á útlendingum. Beinlínis það að kenna atburðina
við Tyrki býður upp á misskilning þar sem múslímar voru almennt kall-
aðir Tyrkir á fyrri öldum en nútímalesandinn tengir heitið ósjálfrátt við
Tyrki nútímans. Í áðurnefndri sögukennslubók Jónasar frá Hriflu er
Alsírmönnum lýst þannig: „Þjóðin var Múhameðstrúar, grimmlynd mjög
og herská.“ Loftslagið er í bókinni talið „annarlegt“.53
Sagnfræðingar og aðrir fræðimenn geta boðið fram túlkun á samhengi
Tyrkjaránsins sem ræður bót á slíkum neikvæðum áhrifum. Þar er að vísu
við ramman reip að draga því sameiginleg minning er máttugt afl sem
ekki verður snúið jafn auðveldlega og vísindamenn höndla nýjan sann-
leika. Tyrkjaránið hefur hins vegar þann eiginleika að bera ekki með sér
einn sameiginlegan skilning og gefur því svigrúm fyrir fjölþætt sjónarhorn
(e. multiperspectivity). Þetta kom snemma fram í umfjöllun um ránið því á
alþingi árið 1663 var sú röksemd notuð í svari við beiðni konungsvaldsins
um að leggja fram fé til varnar landinu að slíkar álögur á almenning gætu
haft þau áhrif að sumir vildu frekar láta ræna sér „upp á von og ævintýr“ en
að una þeim.54 Í þessu svari er opnuð glufa til annars skilnings og minn-
ingar um ránið en sem ótvíræða hörmung.
Á síðustu árum hefur að einhverju marki skotist inn í hina sameig-
inlegu minningu um Tyrkjaránið að þar hafi ýmsir fleiri verið að verki
53 Jónas Jónsson, Íslandssaga handa börnum 2, bls. 48.
54 Þorsteinn Helgason, „The Pen and the Borrowed Sword“.
tYRKjaRániÐ sem minning