Peningamál - 01.03.2004, Síða 34

PENINGAMÁL 2004/1 33
málakerfisins. Í Peningamálum 2003/4 var á það bent
að viðskiptahalli hefði aukist verulega á öðrum
fjórðungi ársins. Mikill halli var einnig á síðari helm-
ingi ársins. Á árinu öllu nam viðskiptahallinn u.þ.b.
5½% af áætlaðri landsframleiðslu. Rúmlega þriðjung
hallans má rekja til vöruviðskipta og samsvaraði auk-
inn innflutningur fjárfestingarvöru u.þ.b. 4/5 hlutum
vöruviðskiptahallans á síðasta ári. Einnig má reikna
með að hallinn á þjónustujöfnuði tengist að nokkru
leyti virkjanaframkvæmdum. Lægð í sjávarútvegi,
sem binda má vonir við að sé tímabundin, og öðrum
vöruútflutningi átti einnig hlut að máli.
Að því marki sem viðskiptahallinn skýrist af auk-
inni fjárfestingu, tímabundinni lægð í útflutningi eða
jafnvel aðlögun stofns varanlegra neyslugæða að
væntum meiri vexti ráðstöfunartekna, er ekki ástæða
til að ætla að hann muni grafa undan gengisstöðug-
leika í náinni framtíð. Hluta hallans sem tengist virkj-
unarframkvæmdum verður auðvelt að fjármagna og
hann hverfur þegar framkvæmdum lýkur. Samkvæmt
uppfærðum spám sem kynntar eru hér að framan mun
hallinn aukast enn frekar á næstu árum og nema 8%
af landsframleiðslu árið 2005. Reiknað er með að
innflutningur fjárfestingarvöru o.fl. í tengslum við
virkjunarframkvæmdir muni nema u.þ.b. helmingi
hallans. Hvort harkalegrar aðlögunar er að vænta, líkt
og árin 2001 og 2002, ræðst af því hversu vel tekst að
koma í veg fyrir umtalsverða ofþenslu meðan á fram-
kvæmdum stendur. Enn er of snemmt að fullyrða um
það.
Horfur um stöðugleika verðlags á næstunni áfram
góðar en mikið veltur á gengisþróun
Þrátt fyrir öran vöxt eftirspurnar hefur ekki orðið
grundvallarbreyting á verðlagshorfum næstu tvö árin,
ef tekið er mið af uppfærðri verðbólguspá sem kynnt
er hér að framan. Sem fyrr gætir þó aukinnar óvissu
að spátímabilinu loknu vegna vaxandi þunga stór-
framkvæmda, eins og lýst hefur verið áður. Nauðsyn-
legt er að horfa töluvert lengra fram á veginn þegar
lagt er mat á hættu sem gæti steðjað að fjármálakerf-
inu. Hugsanlegt er að sterkt gengi á framkvæmdatím-
anum leiði til þess að áhrifanna gæti ekki fyrr en
gengi krónunnar lækkar á ný af einhverjum ástæðum.
Hækkun raunverðs íbúða á höfuðborgarsvæðinu hef-
ur stöðvast í bili en veruleg verðlækkun ósennileg í
bráð
Útlán fjármálafyrirtækja eru gjarnan tryggð með veði
í fasteignum, auk þess sem þau eiga sjálf umtals-
verðar fasteignir eða hlutdeild í fasteignafélögum. Af
þeim sökum og vegna þess að lækkun eignaverðs
tengist oft áföllum á efnahag heimila og fyrirtækja,
sem í sjálfu sér valda auknum vanskilum, gæti
skyndileg verðlækkun skaðað efnahag fjármálafyrir-
tækja. Hátt fasteignaverð eykur hættu á verðfalli.
Raunverð íbúðarhúsnæðis á höfuðborgarsvæðinu
virðist hafa náð hámarki sl. haust, í bili a.m.k. Þær
ófullkomnu vísbendingar sem til eru um raunverð at-
vinnuhúsnæðis benda til að raunverð hafi lækkað á
ný á síðasta fjórðungi liðins árs, eftir nokkra hækkun
á þriðja ársfjórðungi.4 Eftir sem áður er verðið hátt í
sögulegu samhengi. Frá sjónarhóli fjármálastöðug-
leika er minni hækkun íbúðaverðs um þessar mundir
fremur jákvæð, því að eftir því sem fasteignaverð rís
hærra yfir langtímajafnvægi eykst hætta á miklu
verðfalli síðar, sem gæti skaðað efnahag heimila og
fyrirtækja verulega. Að raunverð íbúða sé hætt að
hækka þýðir þó aðeins að áhættan sé hætt að aukast,
en ekki að hún sé ekki lengur til staðar ef skyndileg-
ar breytingar yrðu í þjóðarbúskapnum.
Tvennt gæti stutt þá skoðun að aðeins sé um tíma-
bundið hlé á hækkun íbúðaverðs að ræða. Í fyrsta lagi
er líklegt að lausir kjarasamningar hafi leitt til þess að
fasteignakaupum hafi verið frestað, því að lausir
samningar fela í sér óvissu um tekjur heimilanna í
næstu framtíð. Í öðru lagi er hugsanlegt að fyrir-
hugaðar skipulagsbreytingar á húsnæðismarkaði hafi
svipuð áhrif, enda hafa þær verið þannig kynntar að
þær muni leiða til lægri vaxta á íbúðalánum.
Meðan hagvöxtur er með ágætum, atvinnuhorfur
góðar og kaupmáttur eykst, virðist lítil ástæða til að
hafa áhyggjur af verðfalli íbúðarhúsnæðis. Líklegt er
hins vegar að aðhaldsaðgerðir á næstu árum og hugs-
anleg offjárfesting í íbúðarhúsnæði eftir að hlutfall
íbúðaverðs og byggingarkostnaðar hefur verið
4. Hugsanlegt er að hækkunin á þriðja ársfjórðungi, sem mátti rekja til
verðhækkunar skrifstofuhúsnæðis, hafi fremur endurspeglað gæði þess
húsnæðis sem þá var selt og keypt en raunverulegar verðbreytingar og
hitt að kaupunum fylgdu hagstæðir leigusamningar. Ástæða er til að
undirstrika að vegna þess hve sundurleitt atvinnuhúsnæði er að gerð er
erfitt að setja saman óbjagaða verðvísitölu. Slíkar tilraunir verður að
líta á sem gróft mat fremur en nákvæma mælingu.