Peningamál - 01.05.2010, Blaðsíða 33

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
0
•
2
33
Í kjölfar þess að alþjóðleg lánsfjárskilyrði þrengdust upp úr
miðju ári 2007 voru í þrígang gerðar breytingar á reglum um veð-
lánaviðskipti til þess að auka aðgengi innlendra fjármálastofnana að
lánsfé. Umfang veðlána jókst ört og náði hámarki í tæplega 500
ma.kr. á haustmánuðum 2008. Stækkun efnahagsreiknings Seðla-
bankans í aðdraganda bankahrunsins má því að verulegum hluta
rekja til aukinnar fjárfyrirgreiðslu í kjölfar aukins lausafjárvanda inn-
lendra fjármálafyrirtækja. Eins og sjá má á mynd 3 byrjaði efnahags-
reikningur Seðlabankans mun fyrr að stækka en hjá öðrum seðla-
bönkum enda hófst vandinn nokkru fyrr hér en víðast annars staðar.
Stækkun efnahagsreiknings Seðlabankans á sér jafnframt vart hlið-
stæðu í öðrum þróuðum ríkjum. Eignir bankans fóru úr því að vera
um 30% af vergri landsframleiðslu í upphafi ársins 2008 í um 80%
af landsframleiðslu í lok þess árs (sjá mynd 4). Jafnvel þegar tek-
ið er tillit til stærðar fjármálakerfisins í aðdraganda hrunsins má sjá
að efnahagsreikningur Seðlabankans var hlutfallslega umfangsmeiri
en efnahagur bandaríska, breska og evrópska seðlabankanna þegar
þeir náðu hámarksstærð (sjá mynd 5).
Stækkun efnahagsreiknings Seðlabanka Íslands í kjölfar
bankahrunsins
Í kjölfar bankahrunsins varð Seðlabankinn stór kröfuhafi gagnvart
innlendum fjármálafyrirtækjum vegna krafna sem tryggðar eru með
veðum af ýmsum toga. Þá töpuðust veðlán með veðum í bankabréf-
um, en til að mæta hluta taps Seðlabankans varð samkomulag um
að ríkissjóður keypti hluta veðlánastöðu Seðlabankans sem greidd
verður með verðtryggðu skuldabréfi. Efnahagur Seðlabankans hefur
því haldist umfangsmikill eftir fall bankanna þrátt fyrir að hefðbund-
in veðlánaviðskipti hafi nánast algerlega lagst af, eins og mynd 2
sýnir. Kröfurnar á innlend fjármálafyrirtæki hafa nýlega verið fluttar
í sérstakt dótturfélag Seðlabankans. Leitast verður við að hámarka
virði þeirra eigna og koma þeim í verð þegar markaðsaðstæður leyfa.
Efnahagur þessa dótturfélags bankans nam um 42% af heildarefna-
hag Seðlabankans í lok síðasta árs þegar eignir þess námu 491 ma.kr.
Stækkun gjaldeyrisvaraforðans, sem er liður í efnahagsáætlun stjórn-
valda og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, hefur enn fremur aukið umfang
efnahags bankans.
Innstæður fjármálastofnana hjá Seðlabankanum jukust veru-
lega samfara stækkun efnahagsreikningsins og um skeið var veru-
leg ofgnótt lausafjár í bankakerfinu eftir bankahrunið sem lækkaði
markaðsvexti niður fyrir æskilegt aðhaldsstig peningastefnunnar. Í
kjölfar útgáfu innstæðubréfa skapaðist hins vegar meira samræmi á
milli markaðsvaxta og vaxta Seðlabankans.
Mikil aukning peningamagns í umferð hefur fylgt stækkun
efnahagsreiknings seðlabanka
Með einföldum hætti má segja að þegar seðlabanki lánar viðskipta-
banka fé leggur hann andvirðið inn á reikning bankans í seðlabank-
anum. Viðskiptabankinn getur síðan notað þetta fé til að lána áfram
almenningi og lækkað útlánsvexti til að auka vilja lántaka til að taka
ný lán. Peningamagn í umferð eykst og í kjölfarið ættu efnahags-
umsvif að aukast að öðru óbreyttu og verðbólguþrýstingur því að
verða meiri en ella.
Það er því eðlilegt að margir velti fyrir sér hvort stórauknar
innstæður viðskiptabanka í seðlabönkum í kjölfar alþjóðlegu fjár-
málakreppunnar muni skila sér í verulega auknum lánveitingum sem
að lokum kyndi undir verðbólgu. Því er jafnvel bætt við að þar sem
skuldir hins opinbera hafi aukist víðast hvar vegna kreppunnar muni
gæta aukins þrýstings á að seðlabankar slaki á í baráttunni gegn
verðbólgu. Á móti kemur reyndar að mikil stækkun efnahagsreikn-
inga seðlabanka endurspeglar að stórum hluta fyrrnefndar bráða-
Mynd 4
Eignir seðlabanka í hlutfalli af landsframleiðslu
Janúar 2007 - desember 2009
% af VLF

Heimild: Reuters EcoWin.
0
5
10
15
20
25
30
0
15
30
45
60
75
90
200920082007
Ísland (h. ás)
Svíþjóð (v. ás)
Bretland (v. ás)
Bandaríkin (v. ás)
Evrusvæði (v. ás)
% af VLF

Mynd 5
Hámarksstærð seðlabanka í hlutfalli við
stærð fjármálakerfisins í fjármálakreppunni1
%
1. Hámarksumfang heildareigna seðlabanka á tímabilinu 2008-9 í
hlutfalli við stærð fjármálakerfis á árinu 2008. Byggt er á mati á
stærð fjármálakerfisins á Íslandi um mitt ár 2008.
Heimildir: Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn, Englandsbanki, Seðlabanki Evrópu,
Seðlabanki Íslands.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Se
ðl
ab
an
ki
Ís
la
nd
s
Se
ðl
ab
an
ki
E
vr
óp
u
Se
ðl
ab
an
ki
Ba
nd
ar
ík
ja
nn
a
En
gl
an
ds
ba
nk
i
Mynd 6
Vöxtur peningamagns
Janúar 2005 - desember 2009
12 mánaða breyting (%)
Heimild: Seðlabanki Íslands.
-20
0
20
40
60
80
100
120
20092008200720062005
M1
M2
M3