Peningamál - 01.05.2010, Blaðsíða 16

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
0
•
2
16
Án gjaldeyrishafta hefði gengi krónunnar lækkað enn frekar …
Þótt ótvírætt virðist að gengi krónunnar hefði lækkað enn frekar
hefðu fjármagnshöftin ekki verið sett á, er afar erfitt að meta hversu
mikið gengi krónunnar hefði getað lækkað. Lauslegt mat með þjóð-
hagslíkani Seðlabankans gefur þó til kynna að gengi krónunnar hefði
hæglega getað lækkað í 260-300 kr. gagnvart evru og jafnvel enn
meira við ákveðin skilyrði. Þetta er svipað gengi og á aflandsmark-
aðnum þegar það var lægst (sjá mynd III-10). Niðurstöður útreikn-
inganna eru mjög háðar því hversu hratt peningastefnan bregst við
með hækkun vaxta og hversu lengi fjárfestar vænta hárra vaxta í
framtíðinni. Að auki má færa rök fyrir því að gengislækkunin hefði
getað orðið enn meiri en þessar hermanir með þjóðhagslíkani bank-
ans gefa til kynna þar sem þær taka líklega ekki nægjanlegt tillit til
mögulegra áhrifa smæðar íslensks gjaldeyrismarkaðar og gera ekki
ráð fyrir því að vítahringur lækkandi gengis og hækkandi áhættu-
þóknunar á íslenskar fjáreignir myndist. Slíkur vítahringur gæti hæg-
lega myndast þar sem mikil lækkun gengis gæti leitt til holskeflu
gjaldþrota innlendra aðila, félagslegs og pólitísks óstöðugleika, auk-
innar verðbólgu og hækkandi áhættuþóknunar, sem síðan leiðir til
enn frekari gengislækkunar.
… en höftunum fylgir kostnaður til lengri tíma
Gjaldeyrishöftin hafa átt mikinn þátt í því að koma á gengisstöð-
ugleika, sérstaklega eftir að þau fóru að virka sem skyldi þegar líða
tók á síðasta ár. Þau eru hins vegar umdeild, enda ekki gallalaus.
Meðal ókosta þeirra má t.d. nefna hefðbundinn efnahagslegan
kostnað sem fylgir viðskiptahindrunum af hvaða tegund sem er og
þá hagrænu sóun sem skapast þegar einstaklingar og fyrirtæki eyða
kröftum sínum í að leita leiða fram hjá þeim og stjórnvöld kröftum
sínum í að koma í veg fyrir brot á reglunum. Allt eru þetta kraftar
sem væru betur nýttir á öðrum sviðum, þjóðarbúinu til meira gagns.
Innlendum aðilum er einnig gert afar erfitt að verjast gjaldmiðla-
áhættu með notkun skiptasamninga. Hagnaðarvonin af því að kom-
ast hjá reglunum er einnig til þess fallin að grafa undan almennu
viðskiptasiðferði og löghlýðni sem að öðru óbreyttu getur skaðað
langtímahagvaxtargetu þjóðarbúsins. Samkeppnisstaða þeirra sem
tilbúnir eru að brjóta reglurnar skekkist jafnframt gagnvart þeim
sem löghlýðnari eru. Að lokum er líklegt að tilvist gjaldeyrishaftanna
dragi að einhverju leyti úr áhuga alþjóðlegra fjárfesta á því að koma
með fé inn í landið af ótta við að síðar verði nýjar reglur settar sem
komi í veg fyrir að þeir geti tekið fé sitt út úr landinu á ný. Óttinn
við hrun krónunnar þegar höftunum yrði aflétt kann einnig að halda
aftur af erlendri fjárfestingu.
Þessi kostnaður er ekki eins sýnilegur og ábatinn af því skjóli
sem höftin veita krónunni, en hann er alveg jafn raunverulegur. Hins
vegar er líklegt að kostnaðurinn hafi hingað til verið minni en ella
þar sem aðrar ástæður hafa haldið aftur af innstreymi erlends fjár-
magns inn í landið. Kostnaðurinn mun hins vegar ágerast eftir því
sem tíminn líður, auk þess sem framfylgd haftanna verður æ erfiðari
eftir því sem einstaklingar og fyrirtæki finna leiðir fram hjá þeim í leit
að skjótfengnum ábata. Því er mikilvægt að gjaldeyrishöftin verði
afnumin svo fljótt sem auðið er. Afnám þeirra má þó ekki verða til
þess að grafa undan gengi krónunnar og tefla þar með endurreisn
þjóðarbúskaparins í tvísýnu.
Tímabundin höft vegna gjaldeyris- og greiðslujafnaðarkreppu
eru heimil
Þeir alþjóðasamningar sem Ísland hefur undirgengist, t.d. EES-samn-
ingurinn, aðildarsamningur Íslands að Efnahags- og framfarastofn-
uninni (OECD) og áttunda grein stofnsáttmála Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins, heimila tímabundin og afmörkuð höft á fjármagnshreyfingar