Peningamál - 01.05.2010, Blaðsíða 24

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
0
•
2
24
1. Magnús F. Guðmundsson fjallar um þjóðhagslega áhættu vegna aukins vægis áls í
útflutningi í greininni „Áliðnaðurinn og sveiflur í útflutningstekjum“, í Peningamálum
2003/3.
Heimildir: Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn, Hagstofa Íslands.
Breyting frá sama fjórðungi fyrra árs (%)
Mynd 3
Verð í erlendri mynt
1. ársfj. 1991 - 4. ársfj. 2009
Olía
Ál
Sjávarafurðir
Annar útflutningur
-60
-40
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
‘09‘07‘05‘03‘01‘99‘97‘95‘93‘91
Heimild: Hagstofa Íslands.
%
Mynd 4
Hlutdeild í útflutningi 1970-2009
Sjávarafurðir
Ál og kísiljárn
Annað
0
10
20
30
40
50
60
70
20052000199519901985198019751970
Heimild: Hagstofa Íslands.
%
Mynd 5
Hlutdeild í vergum þáttatekjum 1973-2008
Sjávarútvegur
Framleiðsla málma
0
5
10
15
20
25
2005200019951990198519801973
verð á sjávarafurðum og öðrum útflutningi (aðallega þjónustu) í
erlendri mynt miðað við meðalgengi. Myndin sýnir að verð mismun-
andi vara sveiflast mjög ólíkt. Verð á olíuvörum sveiflast langmest,
verð á áli sveiflast heldur minna en samt mun meira en verð á sjáv-
arafurðum. Verð á öðrum útflutningi en áli og sjávarafurðum, mest
þjónustu, sveiflast langminnst. Eins og á mynd 2 sést að mikil rýrn-
un viðskiptakjara á árinu 2009 orsakaðist af óvenju mikilli lækkun á
verði áls og sjávarafurða. Þessi mikla lækkun byrjar að ganga til baka
undir lok árs 2009 þegar verð bæði áls og sjávarafurða tekur að
hækka á ný. Sú þróun hefur haldið áfram á þessu ári.
Áhrif á viðskiptakjör í heild
Áhrif sveiflna í verði einstakra vöruflokka á sveiflur í viðskiptakjör-
um ráðast af vægi viðkomandi vöruflokks í út- og innflutningi og
fylgni verðsveiflnanna við verðsveiflur í öðrum vöruflokkum, auk
stærðarinnar á verðsveiflunum í viðkomandi flokki. Meiri fylgni milli
verðbreytinga einstakra vöruflokka leiðir til þess að sveiflur í verði á
útflutningi í heild verða meiri en ella. Fylgnin á milli breytinga í verði
áls og sjávarafurða miðað við sama tíma ársins á undan mælist 0,34
á tímabilinu 1991-2009 en einungis tæplega 0,1 ef mælingin nær
aðeins út árið 2008.1
Auk fylgninnar skiptir einnig máli hvert vægi einstakra vöru-
flokka er. Að öðru jöfnu leiðir aukið vægi greinar þar sem verðsveiflur
eru meiri til þess að verð útflutnings í heild verður sveiflukenndara.
Mynd 4 sýnir þróun vægis einstakra vöruflokka í útflutningi í heild.
Þar sést að hlutdeild sjávarútvegs hefur minnkað hægt og sígandi
úr tæplega 60% af öllum útflutningi í kringum árið 1990 í tæplega
30% nú. Á sama tíma hefur hlutdeild orkufreks iðnaðar, kísiljárns en
fyrst og fremst áls, vaxið úr um 10% af öllum útflutningi í tæplega
30% árið 2008 og rúmlega 23% á síðasta ári. Þótt verðmæti út-
flutnings áls sé nú ámóta mikið og verðmæti sjávarafurða munar
enn miklu á hreinu framlagi þessara greina, þ.e. framlagi þeirra eftir
að aðföng þeirra hafa verið dregin frá útflutningstekjunum. Þetta
framlag er mælt með vinnsluvirði greinanna eða vergum þátta-
tekjum þeirra. Mynd 5 sýnir þróun vergra þáttatekna í sjávarútvegi
annars vegar og orkufrekum iðnaði hins vegar. Myndin sýnir að á
þennan mælikvarða var vægi sjávarútvegs nær þrefalt meira en vægi
orkufreks iðnaðar á árinu 2008. Þetta er hluti skýringarinnar á því
að viðskiptakjör hafa ekki sveiflast meira en raun ber vitni þrátt fyrir
að vægi áls í útflutningi hafi vaxið mikið. Innflutningur á súráli og
öðrum aðföngum til álframleiðslu hefur einnig aukist mikið og verð-
breytingar á þessum vörum fylgja mjög náið breytingum í álverði.
Áhrif þessara sveiflna á viðskiptakjörin ræðst því frekar af vægi áls í
vergum þáttatekjum en vægi þess í útflutningi.