Peningamál - 01.05.2010, Blaðsíða 35

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
0
•
2
35
IV Innlend eftirspurn og framleiðsla
Það hillir undir lok dýpsta samdráttarskeiðs sem þjóðarbúskapurinn
hefur gengið í gegnum á lýðveldistímanum. Gert er ráð fyrir að efna-
hagsbati hefjist upp úr miðju ári eftir u.þ.b. tveggja og hálfs árs sam-
dráttarskeið. Búist er við að batinn verði hægur og horfur eru óvissar.
Sveigjanleiki efnahagslífsins hefur varið þjóðarbúskapinn fyrir frekari
ágjöf af völdum banka- og gjaldmiðilshrunsins, þótt heimili, fyrirtæki
og hið opinbera hafi orðið fyrir þungum búsifjum og svigrúm stjórn-
valda til stuðningsaðgerða hafi verið af skornum skammti. Aðlögun
eftirspurnar að lægra tekjustigi hefur verið snörp en einkaneysla virðist
hafa náð nokkurri fótfestu á meðan viðsnúningur í fjárfestingu virðist
heldur fjarlægari en vonir stóðu til. Þegar hagvöxtur á Íslandi er borinn
saman við hagvöxt í öðrum ríkjum sést að samdrátturinn hér er bæði
meiri og langvinnari en meðal flestra annarra iðnríkja enda svigrúm
stjórnvalda til að bregðast við samdrættinum minna hér á landi en víð-
ast hvar. Mjög erfitt er að meta framleiðslugetu hagkerfisins um þessar
mundir og spá fyrir um framtíðina. Þar skiptir miklu hvernig til tekst
með endurskipulagningu á efnahag innlendra aðila og að koma í veg
fyrir frekara tap á mannauði t.d. með því að hindra að umfangsmikið
langtímaatvinnuleysi festi hér rætur. Samkvæmt grunnspánni mun
framleiðslugetan þó halda áfram að dragast saman fram undir miðbik
næsta árs og er gert ráð fyrir að um 5% af framleiðslugetu hafi tapast
varanlega í kjölfar fjármálahrunsins.1
Snörp og erfið aðlögun á sér stað í þjóðarbúskapnum ...
Í uppsveiflunni á árunum fyrir bankahrun reyndi verulega á þanþol
efnahagslífsins. Þrátt fyrir umtalsverðan sveigjanleika í þjóðarbú-
skapnum, sem birtist m.a. í hækkun raungengis krónunnar sem beindi
eftirspurn út úr landinu og miklum vexti vinnuaflsframboðs sem blés
tímabundið auknu lífi í framleiðslugetuna, m.a. fyrir tilstuðlan mikils
flutnings fólks hingað til lands, stóðust fjármálakerfið og efnahagslífið
á endanum ekki áraunina. Efnahagsreikningar banka og fyrirtækja
voru stærri en efnahagslífið gat staðið undir við verulega þrengri
fjármögnunarskilyrði en ríktu á árunum á undan. Skyndileg og erfið
aðlögun hefur því þurft að eiga sér stað á eftirspurn, framleiðslu-
getu, innlendu kostnaðarstigi og stærð innlendra efnahagsreikninga.
Einkaneysla og fjárfesting, sem voru megindrifkraftar hagvaxtarins á
uppsveiflutímabilinu, hafa dregist verulega saman og atvinnuleysi er
í sögulegu hámarki. Fjöldi fjármálastofnana og fyrirtækja hefur farið í
þrot eða þarf að ganga í gegnum verulega endurskipulagningu á efna-
hag og rekstri, auk þess sem líklegt er að tæplega fjórðungur heimila
glími við greiðsluerfiðleika.2
1. Ítarlegra talnaefni um þjóðhagsspána er að finna í Viðauka 1 á bls. 67.
2. Sjá t.d. Karen Á. Vignisdóttir og Þorvarður Tjörvi Ólafsson, (2010), „Hvernig hefur
staða heimila breyst undanfarin misseri og hverju fá aðgerðir í þágu heimila áorkað?“,
erindi flutt á málstofu í Seðlabanka Íslands 12. apríl 2010 (http://www.sedlabanki.is/?-
PageID=13&NewsID=2429).
Breyting frá fyrra ári (%)
Mynd IV-1
Hagvöxtur og framlag undirliða 2000-20121
1. Grunnspá Seðlabankans 2010-2012.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Einkaneysla
Samneysla
Fjármunamyndun
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
‘12‘10‘08‘06‘04‘02‘00 ‘05 ‘09 ‘11
Birgðabreytingar
Utanríkisviðskipti
Hagvöxtur
‘01 ‘03 ‘07
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Vísitala, 2000 = 100
Mynd IV-2
Raungengi miðað við hlutfallslegan
launakostnað og þróun vinnuaflsframboðs
1999-2009
Raungengi miðað við hlutfallslegan launakostnað (v. ás)
Vöxtur vinnuaflsframboðs (h. ás)
60
70
80
90
100
110
120
-6
-4
-2
0
2
4
6
‘09‘08‘07‘06‘05‘04‘03‘02‘01‘00‘99
Breyting frá fyrra ári (%)
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Breyting frá fyrra ári (%)
Mynd IV-3
Þróun einkaneyslu og framlag undirliða
2000-2009
Einkaneysla
Innfluttar varanlegar neysluvörur
Húsnæði
Óvaranlegar neysluvörur
-15
-10
-5
0
5
10
15
‘09‘08‘07‘06‘05‘04‘03‘02‘01‘00