Sagnir - 01.06.1998, Qupperneq 41

Hins vegar mótaðist andstaða framsóknarmanna af
afstöðu þeirra til baráttu bæja og sveita. Með framkvæmdinni
yrði hagur Reykjavíkur bættur til mikilla muna, en lands-
byggðin látin sitja á hakanum. Sogsvirkjun yrði því enn til að
auka straum sveitafólks á mölina og væri hann þó ærinn
fyrir.16 Af þessum sökum ákvað bæjarstjórn Reykjavíkur að
freista þess að fá lán erlendis án ríkisábyrgðar.
Þegar niðurstöður útboðsins voru kunnar, þann 15. júlí
1930 urðu bæjaryfirvöld fyrir nokkrum vonbrigðum.
Einungis tvö svör bárust við erindinu.
Annað var frá þýska fyrirtækinu
Siemens Schuckert og sneri það ein-
ungis að framkvæmdaþætti verksins.
Hitt tilboðið kom frá sænska fyrir-
tækinu Elektroinvest og fylgdu því
vilyrði fyrir útvegun lánsfjár, gegn ríkis-
ábyrgð. Þá voru tilboðin nokkuð hærri en vonast hafði verið
til, eða upp á rúmar sjö milljónir króna. Báðum tilboðunum
var því hafnað.17
Rafmagnsstjórn Reykjavíkur lét þetta mótlæti ekki
setja sig út af laginu, heldur hélt áfram að reyna að afla lána
án ríkisábyrgðar, en með veði í eignum bæjarins.18 Í bæklingi
sem gefinn var út fyrir hugsanlega fjárfesta, kom fram að
tryggingar bæjarins yrðu fyrsti veðréttur í hinni fyrirhuguðu
Sogsvirkjun og 2,4 milljónir króna í fyrsta og öðrum veðrétti
í Elliðaárstöðinni auk annarra eigna bæjarins.19
Þrátt fyrir að skýrt kæmi fram í öllum gögnum að
Reykjavíkurbær hyggðist taka lánið á eigin ábyrgð, var mikil
áhersla lögð á sterka stöðu íslensks efnahagslífs í kynningar-
efni því sem bæjaryfirvöld létu útbúa. Til dæmis voru þar
birtar töflur sem sýndu verðmæti eigna ríkisins og skuldir
ríkissjóðs á hvern íbúa.20 Hins vegar létu höfundar þess
ógetið hverjar skuldir bæjarins væru á hvern Reykvíking
en þær voru öllu hærri.
Peningastofnunin Guinnes, Mahon & Co. í Lundúnum
var meðal þeirra aðila sem bæjaryfirvöld báðu um að hafa
milligöngu við lánsfjáröflunina. Sýnir erindi bæjarins glögg-
lega hversu mikið menn vildu vinna til að losna við að þurfa
að leita eftir ríkisábyrgð til Alþingis.
Hafi bæjarstjórn alið þá von í brjósti að lánardrottnar
tækju erindinu vel, slokknaði hún endanlega við bréf bankans
til Péturs Hafstein bæjarfulltrúa Sjálfstæðisflokksins, dags.
27. nóv. 1930. Þar kom fram að hann teldi útilokað að verða
við beiðninni, þar eð um allt of háa upphæð væri að ræða.
Benti bankinn á að með lántökunni myndu skuldir bæjarins
tvöfaldast en þær væru þegar með mesta
móti. Allt öðru máli gegndi hins vegar
ef unnt væri að afla láninu ríkis-
ábyrgðar, þá mætti eflaust fá lán á
svipuðum kjörum og ef um ríkissjóð
sjálfan væri að ræða. Má lesa úr
bréfinu að helst hefði bankinn kosið að
ríkisstjórn Íslands tæki lánið sjálf.21
Virðist sem hinar neikvæðu undirtektir enskra banka-
manna hafi endanlega dregið kjarkinn úr bæjarfulltrúum, enda
samþykkti bæjarstjórn á fundi sínum þann 11. des. 1930 að
leita til Alþingis um ríkisábyrgð fyrir allt að átta milljón króna
láni.22
ÁTÖK Á ALþINGI
Flestir þeir sem ritað hafa um deilurnar vegna
Sogsvirkjunarlánsins 1931-33, leggja mesta áherslu á byggða-
stefnu Framsóknarflokksins þegar skýra skal andstöðu þeirra
við málið.23 Vissulega skiptu þau sjónarmið miklu máli, en
einnig er rétt að huga að öðrum þáttum, svo sem afstöðu fram-
sóknarmanna til ríkisábyrgðar og skuldsetningar ríkissjóðs.
Sogsvirkjunarmálið kom fyrst verulega til kasta
Alþingis á vorþinginu 1931. Þá báru nokkrir þingmenn
Sjálfstæðis- og Alþýðuflokks fram frumvarp þess efnis að
bæjarstjórn fengi heimild til virkjunar Efra-Sogs til
40
Stefán Pálsson
19
18
-
1
99
8
SAGNIR ‘ 98
Efst til vinstri: Strekt á vírum
við lagningu línunnar með hest-
um. Að ofan: Kolakrani
Reykjavíkurhafnar, Hegrinn,
lyftir spenni upp úr sænsku
flutningaskipi. Lengst til vinstri:
Staurum fleytt yfir Sogið í
Hestvík. Hér til vinstri: Staurar
keyrðir á vagni að virkjuninni.
Flestir þeir sem ritað hafa um
deilurnar vegna Sogs-
virkjunarlánsins 1931-33, leggja
mesta áherslu á byggðastefnu
Framsóknarflokksins