Sagnir - 01.06.1998, Blaðsíða 83

áfram þeirri uppáhaldsiðju flestra háskólakennara að rann-
saka. (Og þetta er líklega meginástæða þess að svo mikil eftir-
spurn er eftir störfum háskólakennara í heimspekideildar-
greinum, þótt önnur störf bjóði iðulega betri kjör og meiri
samfélagsathygli.)
Besta leiðin til að bæta úr þessum ágalla í fræðigrein
okkar væri sjálfsagt að koma á eins konar sagnfræðiverkstæði
þar sem nemendur ynnu raunveruleg fræðileg verk undir
stjórn og umsjá kennara: skrifuðu sögur sveitarfélaga og
fyrirtækja, semdu útvarpsþætti, byggju til gagnasöfn. Ég hef
iðulega prófað þetta í litlum mæli í einstökum námskeiðum,
síðast í námskeiðinu Íslands- og Norðurlandasögu III á
árunum 1991-97, þar sem nemendur skrifuðu sitt eigið náms-
efni. En slíkar stakar tilraunir í einstökum námskeiðum skila
auðvitað litlum árangri.16 Til þess þyrfti meiri háttar skipu-
lagsbreytingu sem alls ekki liggur í loftinu.
Nokkur úrbót, þótt ófullkomnari sé, er að skapa ímynd-
aðan vettvang með sérstöku átaki. Í því skyni var stofnað til
miðlunarþáttarins í Aðferðum II. Í fyrsta skiptið spreyttu
nemendur sig á að skrifa fyrir börn, en seinna var raunar próf-
að að fara yfir á raunverulegan vettvang og láta þátttakendur
semja og flytja útvarpsþætti sem var útvarpað yfir þjóðina. Til
þess að fá eitthvað jafngott í staðinn í öðrum kjarna-
námskeiðum þyrfti vinnan í ákveðnum námskeiðum að fara
fram á slíkum ímynduðum vettvangi. Námskeið þar sem það
væri gert þyrfti varla að skila minni þekkingu fyrir bragðið.
En það þyrfti að njóta viðurkenningar sem slíkt í heildarskipu-
lagningu námsins. Og það þyrfti að vera skyldunámskeið fyrir
öll sagnfræðingaefni, því að framsetning er engin sérgrein
sumra sagnfræðinga; hún er eitt af meginatriðunum í vinnu
okkar allra.
AFLEIðINGAR VANRÆKSLUNNAR
Miðlun var aðeins kennd í sérstöku skyldunámskeiði í ellefu
ár, lengst af tvo tíma í viku annað misserið, og hún gerði
eðlilega ekki nein kraftaverk. Sagnfræðingar hafa að vísu
verið að hasla sér nýja velli undanfarinn áratug, kannski ekki
sérstaklega nemendurnir úr Aðferðum II, heldur ekki síður
þeir sem voru hér í námi um það leyti
þegar stofnað var til þeirra. Það
eru innan við 15 ár síðan starfs-
menn og stjórnarmenn sveitar-
félaga héldu því feimnislaust fram
að ekki væri hægt að ráða sagn-
fræðinga til að skrifa sögur þeirra
af því að skrif sagnfræðinga væru
svo leiðinleg. Það orð hefur starfs-
stéttin rekið af sér, og fáir munu nú
ráðnir til að rita
söguleg verk aðrir
en sagnfræðingar.
Engu að
síður geldur
fræðigrein okkar á
margan hátt fyrir
það að fram-
setningarhlið hen-
nar hefur ekki
verið rækt sem
skyldi. Sagnfræði
hefur ekki rutt sér til þess rúms í menningu þjóðarinnar sem
báðar þurfa með. Ég verð að láta nægja eitt dæmi þess. Fyrir
nokkrum árum var bent á hve lítið og illa væri fjallað um
sagnfræðirit í fjölmiðlum okkar. Í menningarþáttum útvarps
og sjónvarps fékk hún nánast ekkert rúm. Ritdómarar sagn-
fræðirita í blöðum, sem fæstir voru sagnfræðingar, fjölluðu
nær eingöngu um innihald rita og hældu höfundum sífellt fyrir
að draga saman fróðleik. Um framsetningu kunnu þeir fá orð
önnur en „lipur“, „læsileg“, „skýr“, „skilmerkileg“ og
„greinargóð“.17 Lesendur mínir geta sjálfir metið hvort á
þessu hefur orðið umtalsverð breyting síðan þessi athugun var
gerð, um 1990. Ég hygg ekki. Í íslenskri menningarumræðu er
ekki til orðræða um listina að semja sagnfræðirit. Þetta er ekki
fjölmiðlunum að kenna, því hvar ætti sú orðræða að spretta
upp annars staðar en í sagnfræðiskor Háskóla Íslands? En til
þess að það gerist þarf skorin að rækta hana upp með því að
stunda hana sjálf.
Höfundur (f.1939) er prófessor í sagnfæði við Háskóla
Íslands.
TILVÍSANIR
1 Sbr. „Sagnfræði: listgrein eða vísindi?“ Ný Saga IV (1990), 82-90. Þar setja
tveir sagnfræðingar, bókmenntafræðingur og rithöfundur fram skoðanir sínar
á eðli sagnfræðinnar.
2 Háskóli Íslands. Heimspekideild. Sagnfræðiskor. Fundargerðir skorarfunda
frá 16. fundi 1993 (14. okt.) til 5. fundar 1994 (24. febr.). – Sbr. Reglur um
námskipan í sagnfræði til BA-prófs. Samþykktar í deildarráði 4. mars 1994.
3 Háskóli Íslands. Kennsluskrá. Háskólaárið 1982-1983. Reykjavík 1982,
111-13. Háskólaárið 1983-1984. Reykjavík 1983, 124-25.
4 Háskóli Íslands. Kennsluskrá. Háskólaárið 1983-1984. Reykjavík 1983,
125.
5 Háskóli Íslands. Kennsluskrá. Háskólaárið 1993-1994. Reykjavík 1993,
182.
6 Gunnar Karlsson: „Draumórar um samþættingu inngangsfræði og sögu.“
Sagnir II (1981), 55-57.
7 Sbr. Hayden White: The Content of the Form. Narrative Discourse and
Historical Representation. Baltimore 1987. Titill bókarinnar gefur góða
hugmynd um viðhorf höfundar til þessa efnis.
8 Jón Jóhannesson: Íslendinga saga I. Þjóðveldisöld. Reykjavík 1956, 22-55.
Að vísu dó Jón frá verkinu áður en seinna bindið kom út, en nemandi hans,
Þórhallur Vilmundarson, gaf það út og hefur örugglega gert það eins vel og
framast var ætlast til á þeim tíma.
9 Þorkell Jóhannesson: Die Stellung der freien Arbeiter in Island bis zur Mitte
des 16. Jahrhunderts. Reykjavík 1933, 253-56. – Helgi
P. Briem: Byltingin 1809. Reykjavík 1936, 503-27.
10 Björn Þórðarson: Landsyfirdómurinn 1800-
1919. Sögulegt yfirlit. Reykjavík 1947.
11 Introduktion til historie. Bibliografi over fagets
hjælpemidler med en vejledning i litteratursøgn-
ing. Ritstýrt af Bent Jørgensen, Karl Evald
Kristensen, Erland Kolding Nielsen, Michael
Wolfe. Kaupmannahöfn 1970.
12 Sbr. Jörn Rüsen: Lifandi saga. Framsetning og
hlutverk sögulegrar þekkingar. Gunnar Karlsson
þýddi. Ritsafn Sagnfræðistofnunar XXXIV.
Reykjavík 1994, 9-12.
13 Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland. Ritstjórar
Guðmundur Jónsson, Magnús S. Magnússon. Reykjavík
1997, 49 (tafla 2.1).
14 Þórunn Valdimarsdóttir: Snorri á Húsafelli. Saga frá
18. öld. Reykjavík 1989.
15 Gísli Gunnarsson: „Að skrifa greinilega um góða
rannsókn. Umsögn um tólfta árgang Sagna.“ Sagnir XIII
(1992), 86.
16 Gunnar Karlsson: „Kennslutengdar rannsóknir.“ Milli
himins og jarðar. Maður, guð og menning í hnotskurn
hugvísinda. Erindi flutt á hugvísindaþingi guðfræðideil-
dar og heimspekideildar 18. og 19. okt. 1996. Ritstjórar
Anna Agnarsdóttir, Pétur Pétursson og Torfi H. Tulinius.
Reykjavík 1997, 415-22.
17 Margrét Guðmundsdóttir: „Svart-hvít gagnrýni.
Sagnfræðirit í fjölmiðlum.“ Ný Saga IV (1990), 28-33.
SAGNIR ‘ 98 82
Er hægt að kenna sagnfræðilega framsetningu?
Sagnfræði hefur ekki rutt sér til
þess rúms í menningu þjóðar-
innar sem báðar þurfa með. Ég verð
að láta nægja eitt dæmi þess. Fyrir
nokkrum árum var bent á hve lítið og
illa væri fjallað um sagnfræðirit í fjöl-
miðlum okkar. Í menningarþáttum
útvarps og sjónvarps fékk hún
nánast ekkert rúm.