Sagnir - 01.06.1998, Blaðsíða 82

hagkvæmast sé að fylgja venju. Reglu í frágangi tilvísana má
til dæmis rökstyðja ýmist með því að lesendur þekki hana og
skilji þá táknmál verksins rétt (tala á eftir kommu aftast í til-
vísun merkir blaðsíðutal), eða með því að hún geri auðveldast
að uppfylla þá samræmiskröfu sem iðnvædd samfélög gera
sífellt til þegna sinna, hvort sem okkur líkar það betur eða ver.
Það má kannski segja að krafan um samræmi sé krafa
um fegurð, og þannig laumist tæknin inn á svið hins listræna.
En í raun og veru held ég að það sé ekki svo; fæstum okkar
finnst samræmi neitt fallegt, okkur finnst ósam-
ræmi bara ljótt. Tækni er eins og hvert
annað handverk, enginn kemst lengra
en að vinna hana rétt og óaðfinnan-
lega. Vissulega búa margs konar
skapandi vísindi að baki hand-
verki; ég þykist vita að máln-
ingar- og málningarrúllufram-
leiðendur hafi bæði efnafræðinga
og verkfræðinga í þjónustu sinni, en
hlutverk húsamálarans er samt sem áður
fullkomnað þegar enginn tekur eftir að
veggurinn hafi verið málaður.
Framsetning er hins vegar eins og
hver önnur vísindi eða list; enginn
getur séð fyrir hvert er hægt að ná
með henni.
HVAð ER SVO HÆGT Að
KENNA?
Nú þykist ég hafa greint í sundur
hvað sagnfræðingar þurfa að læra
og kunna. Annað mál er hvað
hægt er að kenna þeim með ár-
angri. Meðan ég var ungur og
næmur þótti mér best að afla
þekkingar einn og sjálfur úr bókum,
með því að lesa þær og glósa. Nú læri ég
ekkert lengur annað en það sem ég ætla að nota
til einhvers sjálfur, í kennslu eða ritverk. Vel getur verið að sú
aðferð henti öðrum þótt yngri séu, og þar kemur kennsla
óhjákvæmilega við sögu. Tækni má auðvitað læra af bókum
að vissu marki líka, en þar þarf samt kennara til að benda á
hvar vanti upp á fullkomnun og til að staðfesta að henni hafi
verið náð.
Ályktunarhæfni er kannski einna ómeðvitaðasti hluti
fræðilegs náms; ég geri ráð fyrir að fólk tileinki sér hana
einkum með því að lesa viðurkennda sagnfræði og læra að
líkja eftir henni – og eftir atvikum að fara fram úr henni. En
þar mun líka þörf á kennara til að gefa vitnisburð um árangur.
Heimspeki fræðanna liggur vissulega fyrir í bókum. Oft
reynist vandasamt að tileinka sér hana nema fá frekari
útskýringar en þar er að finna, en fræðilega séð ætti ekkert að
vera því til fyrirstöðu að skrifa námsbók í söguheimspeki með
öllum nauðsynlegum skýringum fyrir ákveðinn vettvang.
Skilvirkara er þó líklega að kennari fylgist með námsferlinum
og skammti skýringar eftir þörfum nemenda.
Varla er framsetning eini þáttur sagnfræðináms þar
sem kennsla getur ekki komið að gagni. Þvert á móti er
sérstök ástæða til að ætla að þar sé þörf á kennslu, einmitt
vegna þess sem ég kom að hér á undan, möguleikarnir eru
ótæmandi og ekki er hægt að gefa forskriftir um þá. Að vísu
getum við lært margt á því að lesa vel og illa gerð rit annarra,
að stæla það sem vel er heppnað og forðast mistök hinna. Um
sum einfaldari atriði er líka hægt að gefa leiðbeiningar fyrir-
fram:
Setjið tölur upp í töflur ef þið þurfið að bera nákvæm-
lega saman meira en þrjár stærðir upp á fleiri þúsund.
Rekið þróun í tímaröð nema þið finnið rök til að hafa
aðra röð.
Svo er líka hægt að skrifa eins konar vinnu-
leiðbeiningar eða heilræðasöfn:
Farið yfir texta ykkar og athugið
hvort þið hafið notað nafnorð + inni-
haldslitla sögn þar sem fallegra væri
að nota eina innihaldsríka sögn.
„Þú skalt aldrei ofmeta þekkingu
viðtakenda og aldrei vanmeta greind
þeirra.“15
En slíkar leiðbeiningar eru
annaðhvort nánast á sviði þar sem fram-
setning skarast við tækni eða þær eru of
ónákvæmar til að koma að haldi, nema
dómbær kennari meti hvenær
nemandinn beitir þeim hæfilega.
Ráðþæginn nemandi kynni til dæmis
að fylgja síðasttalda heilræðinu hér á
undan svo rækilega að hann vanmæti
þekkingu viðtakenda sinna og
ofmæti greind þeirra. Allt það sem er
vandasamast og vænlegast til að skapa nýjung-
ar í framsetningu lærist aðeins við að
prófa, þjálfa og fá viðbrögð annarra, og
í háskólanámi er ekki unnt að skapa
vettvang fyrir slíkt með öðru en
kennslu.
Einhver kann að svara því að
þörfinni fyrir framsetningarkennslu
sé þegar mætt í einstökum
námskeiðum í sagnfræðinámi okkar,
sérstaklega í lokaritgerðum. Það er fjarri mér
að gera lítið úr þeirri kennslu, en hún er ófullnægjandi,
vegna þess að hún snýst venjulega öll um eina tegund fram-
setningar, sem ekki er einu sinni dæmigerð fyrir hlutverk
útskrifaðra sagnfræðinga, að skrifa þannig að falli í geð þess
sem veit meira um efnissviðið en höfundurinn.
Sagnfræðinemar fá því ekki tækifæri til að þjálfa raunveru-
lega sagnfræðilega vinnu, að fræða þá sem eru ófróðir fyrir.
Viðurkenndasta og sjálfsagt besta leiðin til að þjálfa
raunveruleg vinnubrögð greinar, hvort sem er á tæknisviði eða
skapandi, er að láta nemendur vinna raunveruleg verk undir
eftirliti og við tilsögn. Iðnnemar smíða hús, húsbúnað og skip
sem á að nota í veruleikanum, gera við vélar sem eru raun-
verulega bilaðar. Læknanemar skera fólk upp, tannlækna-
nemar bora í tennur og fylla þær. Tónlistarnemar leika á raun-
veruleg hljóðfæri; myndlistarnemar halda sýningar á eigin
verkum.
Heimspekideildir í háskólum sinna þessari starfs-
þjálfun nemenda sinna oftast átakanlega illa. Í meginatriðum
láta kennarar þeirra gjarnan eins og hlutverk þeirra sé að
endurframleiða háskólakennara. Allt námið stefnir, meðvitað
eða ómeðvitað, í áttina að einni vísindalegri lokaritgerð sem á
að sýna háskólanum að höfundurinn sé hæfur til að halda
SAGNIR ‘ 9881
Gunnar Karlsson
Meðan ég var ungur og næmur
þótti mér best að afla þekkingar
einn og sjálfur úr bókum, með því að
lesa þær og glósa. Nú læri ég ekkert
lengur annað en það sem ég ætla að
nota til einhvers sjálfur, í kennslu
eða ritverk.