Sagnir - 01.06.1998, Blaðsíða 21

Hvað er það þá, sem hefur gefið íslenzku þjóð-
inni þetta þrek til að þola? Hver er þessi
helga vættur, sem hefur vakað yfir henni?
Hver er þessi huldi verndarkraftur, sem
hefur haldið henni uppi í þrautum og
þjáningum og aftrað henni frá að ofur-
selja sig útlendum áhrifum? - Það er
þjóðernistilfinningin. […] Það er hún, sem
hefur haldið við lífskrafti þjóðarinnar; -
og meir en það: hún er sjálfur lífskraftur
þjóðarinnar.1
Svo mælti Jón Aðils í fyrirlestri er hann hélt Reykvíkingum í
upphafi þessarar aldar. Hann var ekki í vafa um mikilvægi
þjóðernistilfinningarinnar í viðhaldi íslensku þjóðarinnar. Í
þessu gengur hann út frá þeirri staðreynd að þjóðernis-
tilfinning hafi verið ríkjandi hér á Íslandi frá örófi alda. Hann
fór heldur aldrei í grafgötur með þá skoðun sína og hélt því
fram að það væri „nokkuð líkt komið með Íslandi og
Íslendingum. Þjóðin er einnig leifar frá löngu horfinni tíð.“2
Þessi skoðun Jóns er dæmigerð fyrir söguskoðun
þjóðernishyggjunnar. Sú skoðun að hver og ein þjóð eigi
rætur sínar að rekja aftur í aldir og sé jafnvel sköpunarverk
Guðs, er afleiðing þjóðernisstefnunnar, en um leið einnig
orsök hennar.
HIN FULLVALDA þJÓð
Fyrir frönsku stjórnarbyltinguna hafði konungurinn verið
fullvaldur og þjóðin einungis þegnar hans. Þannig voru hópar
skilgreindir eftir konungum, þ.e. þegnar ákveðins konungs, þó
stundum væri reynt að búa til ákveðin samkenni.3
Konungurinn hafði í raun verið tvær persónur í einni. Annars
vegar sú dauðlega persóna sem sat í hásæti og hins vegar hinn
opinberi konungur, n.k. stofnun. Hinn opinberi konungur
þáði vald sitt beint frá Guði og þurfti því ekki að svara fyrir
gjörðir sínar hér á jörðu niðri. Hann var guðlegur, fullvaldur
og tilbeðinn sem slíkur.
Jakob VI Skotlandskonungur (síðar Jakob I
Englandskonungur) lýsti hlutverki konunga og rétti þeirra í
riti sínu, The Trew Law of Free Monarchies. Hann líkti sam-
bandi konungs og þegna við samband föður við börn sín eða
samband höfuðs og líkama og lagði mikla áherslu á guðlegt
eðli konunga. Góður konungur mundi halda gjörðum sínum
innan ramma veraldlegra laga, „yet is hee not bound thereto
but of his good will“.4
Það var því engin tilviljun að forystumenn ensku
byltingarinnar létu hálshöggva Karl I með kórónu sína á
höfði. Öllum lýðnum skyldi ljóst að hér var ekki eingöngu
verið að lífláta hinn dauðlega mann Karl I, heldur konungdæ-
mið sjálft. Hið sama var uppi á teningnum í Frakklandi.
Þjóðin krafðist fullveldis og hugmyndin var að koma á þing-
bundinni konungsstjórn til að ná fram þeim markmiðum.
Konungur sætti sig ekki við það og reyndi að flýja land. Með
því var hann í raun að afneita fullveldi þjóðarinnar og töldu
byltingarmenn að ekki væri annað hægt en að lífláta hann og
afnema þannig konunginn sem stofnun.
Nútímaskilningur á þjóð er arfleið frönsku byltingar-
innar. Í henni var þjóðin gerð fullveldisbær, eða eins og segir
í mannréttindayfirlýsingunni sem samþykkt var í ágúst 1789:
„The fundamental source of all sovereignty resides in the
nation.“5 Þjóðin var þar með ekki eingöngu safn einstaklinga
heldur skýrt afmarkaður hópur sem hélt fullveldinu í
sameiningu. Hið guðlega hlutverk konunga var afnumið,
þjóðin yfirtók það.
Þjóðin var orðin ein heild og þá varð að skilgreina hana
á einhvern hátt og finna hvað hún ætti sameiginlegt.
20
Kolbeinn Proppé
„fijó›in er einnig leifar frá löngu
horfinni t훓
Um þjóðerni og
þjóðhátíðir Íslendinga
Sagnir 19 (1998)
19
18
-
1
99
8
SAGNIR ‘ 98
Ásgeir Ásgeirsson forseti
sameinaðs Alþingis heldur
hátíðarræðu á Þingvöllum
1930.