Sagnir - 01.06.1998, Blaðsíða 87

Gottrups svo til algjört. Klaustrið átti flestar landareignir í
hreppnum, en væru þær ekki í eigu þess voru þær eign
Gottrups lögmanns, að Márstöðum og undirliggjandi
hjáleigum undanteknum.16 Fjöldi jarða í ábúð í hreppunum
tveimur var mjög svipaður 1703. Fimm jarðir í Fremri
Vatnsdalshreppi, tilheyrðu Vatnsdalsjörðum sem Gottrup
hafði að léni. Í þeim flokki voru einnig fjórar jarðir í
Vesturhópshreppi og tvær í Víðidalshreppi.
Samskipti Gottrups við bændur í Húnaþingi voru ekki
átakalaus. Hann þótti fremur harðdrægur og fégjarn.17 Það
kom fram í samskiptum hans við landseta klaustursins og
fleiri bændur í Húnaþingi. Gottrup var sakaður um ólöglega
verslun, einkum með tóbak og brennivín. Hann sagði í skýrslu
sem hann sendi erindrekunum Árna og Páli um störf sín og
embættisverk 20. apríl 1703, að hann hefði komist að því að
hann hefði verið orðaður við gróðabrask og okur án þess þó
að fá um það formlega kæru.
Hann fór þess því á leit við lögsagnara sinn í
Húnavatnssýslu, Sigurð Einarsson, að hann tæki þingvitni um
embættisstörf sín og framkomu við bændur. Í fyrsta lagi átti
að athuga hvort hann hefði beitt óleyfilegu okri þegar hann
seldi mönnum lífsnauðsynjar eins og smjör, fisk og mjöl eða
annað matarkyns. Í öðru lagi hvort hann hefði þvingað menn
til að taka, auk nauðsynja, munaðarvöru svo sem tóbak og
brennivín.
Einnig vildi Gottrup fá vottað að hann hefði ekki selt
tóbak og brennivín dýrara verði en forverar hans í embætti.
Verðið á brennivínskútnum hjá Gottrup var 1 ríkisdalur (60
fiskar) en kostaði eftir verslunartaxta 1 sléttan dal (40 fiska).
Eitt pund af tóbaki seldi hann á  sléttan dal, en eftir taxta var
það selt á 11 eða 13 fiska.18 Þarna munaði 20 fiskum á
brennivíninu, ef talið var í landaurum, en á tóbaki munaði níu
eða sjö fiskum.19 Þetta er nokkur munur, en hvort það gat tal-
ist okur skal ósagt látið en varla hefur Gottrup tapað á þessari
verslun.
Í bréfi til konungs 18. september 1703, sögðu
erindrekarnir að það væri óvenjulegur framgangsmáti að
embættismaður, í þessu tilfelli Gottrup lögmaður, semdi sjálf-
ur þann vitnisburð sem hann vildi fá um embættisrekstur sinn.
Fáir bændur hefðu djörfung til að vitna á móti upplesnum
vitnisburði og móðga með því móti lögmanninn. Þannig hafði
það líka gengið á flestum héraðsþingum í sýslunni, bændurnir
sögðu já eða nei eftir því sem við átti
hverju sinni.
Átta húnvetnskir bændur
rákust þó ekki með hjörðinni. Þeir
kváðust ekki geta gefið svar við
þessum spurningum án umhugsunar
og töldu sig verða að fá frest til að
svara. Þetta taldi Gottrup móðgun við sig
og með slíku framferði væru bændurnir að sýna
honum lítilsvirðingu. Hann lét því stefna þeim á
manntalsþingi vorið 1703. Bændurnir voru allir
fyrir utan einn landsetar á umboðsjörðum
Gottrups. Þeir áttu að mæta á manntalsþingi í
Ási 16. júní 1703 og gefa skýringu á því að
þeir skyldu ekki gefa lögmanninum vitnis-
burð eins og aðrir bændur höfðu gert.
Þórarinn Jónsson á Stóru-Ásgeirsá
og Þorvaldur Ólafsson á Lækjamóti áttu
að mæta á manntalsþingi á Þorkelshóli í
Víðidal 19. júní 1703.20 Ábýlisjarðir
síðastnefndu bændanna voru í einkaeign, en eigandi að hluta
Lækjamóts var Páll Vídalín.21 Á þingunum var þeim gert að
greiða sekt, þar sem tregða þeirra til vitnisburðar leiddi til
aukins kostnaðar fyrir lögmann. Sigurður Einarsson lög-
sagnari, vísaði málinu til Alþingis sama sumar til að fá
dóminn staðfestan. Þar var sá dómur upp kveðinn af lögþings-
mönnum,
að sá og slíkur mótþrói við sitt yfirvald, hærra eða
lægra, sé aldeilis ólíðandi án straffs og umvöndunar,
svo vel af andlegu yfirvaldi kristilegs kærleika vegna
sem með nokkrum peningaútlátum til fátækra sveitar-
ómaga [...]. Og með því herra lögmaðurinn segist ekki
uppá þetta talað hafa sér til nokkurs peningaávinnings,
heldur til viðvörunar, svo illt eftirdæmi skyldi ei af
leiðast, þá sýnist velverðugt, að þeir, sem í téðri sök
eru staddir, leiti auðmjúklega sátta og fyrirgefningar af
áðurnefndum herra lögmanninum.22
Þá voru lesnir í lögréttu vitnisburðir um Gottrup lög-
mann, sem útgefnir voru á héraðsþingunum 1703. Þeim var
„einlæglega“ svarað af nærstöddum þingmönnum, að þeir
vissu ekkert annað að segja um skikkun og umgengni lög-
mannsins „en ærlegt, ærugöfugt, upprigtugt, æskilegt og
loflegt, hvort heldur viðvíkur hans herradóms daglegri
umgengni til orða, atvika, sem og hans virðulega embættis-
útréttingu fyrr og síðar.“23 Á Alþingi dæmdi Gottrup sjálfur í
málinu ásamt Sigurði Björnssyni lögmanni. Um þessar
mundir voru Müller amtmaður og Gottrup fjandmenn og til að
ná sér niðri á Gottrup tók amtmaður að sér mál bændanna.
Müller kom því til leiðar að Árni og Páll voru látnir taka málið
upp og dæma í því að nýju. Þá var dómurinn bændunum í
vil.24 Kann að vera að þessi málalok hafi eflt bændur í and-
stöðu við lögmann og hvatt þá til að standa fastar á rétti sínum
gagnvart honum.
Eins og áður hefur komið fram hafði Gottrup fleiri
jarðir að léni en jarðir klaustursins. Hann hafði einnig
Vatnsdalsjarðir konungs á leigu. Gottrup átti í málaferlum við
landseta sína í Saurbæ og Forsæludal, sem tilheyrðu
Vatnsdalsjörðum. Brynjólfur Hálfdanarson í Saurbæ, einn
andófsmanna, hafði haft griðung í fóðri fyrir lögmann.
Gottrup fór í mál við Brynjólf út af griðungnum og
taldi sig hafa hlotið skaða af slæmri fóðrun
nautsins, en Brynjólfur hefði leigt nautið til
kúabænda þar í sveitinni og tekið leigutoll af
því. Brynjólfur kvaðst ekki hafa tekið hærri
leigu eftir nautið en hann hefði gert reikning
fyrir, en það voru 12 pör sokka. Hann kvaðst
hvorki hafa viljað valda né valdið skaða á nautinu.
Þetta féllst lögmaður ekki á og sagði um upphæð
tollsins eftir nautið: „en svo framt þú þar yfir dregur dyl
og síðar verður öðruvísi bevísað, þá ætla ég þér þar fyrir
tiltala sem fyrir annan þjófnað.“25 Lögmaður lagði fram
vitnisburð tveggja manna um að þeir hefðu skoðað fall-
ið af nautinu og það hefði reynst illa fóðrað og alveg
merglaust þegar þeir brutu lærlegg
þess í sundur, svo það var ekki
nothæft í fálkafóður.
Dæmt var í málinu á
héraðsþingi í Ási 25. október
1703. Brynjólfur óskaði
SAGNIR ‘ 98 86
Landsdrottnar og leiguliðar
Í fyrsta lagi átti að
athuga hvort hann hefði
beitt óleyfilegu okri þegar hann
seldi mönnum lífsnauðsynjar
eins og smjör, fisk og mjöl
eða annað matarkyns.