Sagnir - 01.06.1998, Blaðsíða 45

SAGNIR ‘ 98
heldur kosta þær einvörðungu með lánum.
Þótti fyrirtækinu það bera vott um mikið
fyrirhyggjuleysi og vísaði erindinu á bug.48
Frá Lundúnum hélt Jón Þorláksson til
Kaupmannahafnar, Oslóar og Stokkhólms til
að þoka málunum áfram, en gekk heldur
treglega. Voru lánsvilyrði þar einatt bundin
því skilyrði að þarlendir verktakar
framkvæmdu verkið og sem mest af efnum
og tækjum væru keypt þaðan. Þessir
skilmálar vöfðust mjög fyrir Reykvíkingum,
enda töldu þeir að það myndi hafa töluvert
hærri virkjunarkostnað í för með sér en ella
ef ekki væri unnt að taka hagstæðustu
tilboðum í hvern verkþátt.49
SAMNINGAR Í STOKKHÓLMI
Ekki tókst borgarstjóra að ljúka málinu til
lykta í þessari för og sneri Jón aftur heim til
Íslands í maílok, meðal annars til að taka þátt
í kosningabaráttunni fyrir þingkosningar
1934. Jafnframt aflaði hann sér betra
umboðs frá bæjarstjórn til að ganga frá
samningum við hugsanlega viðsemjendur. Næsta atlaga hófst
strax um haustið, en þá var mjög tekið að draga af Jóni vegna
alvarlegra veikinda hans.50 Sagði Steingrímur
Jónsson síðar frá því að Jón Þorláksson hafi
verið orðinn það veikur á meðan á
samningaviðræðunum stóð, að hann hafi
látið útbúa umboð sitt til samninga með
þeim hætti að hann gæti auðveldlega fram-
selt það meðan á ferðinni stóð, til þess að
málið þyrfti ekki að tefjast við það ef hann
félli frá áður en samningum lyki.51
Ákveðið var að halda takmarkað útboð um verkið á
Norðurlöndunum og voru útboðslýsingar sendar út í október.
Tilboðsfresturinn var óvenju skammur eða rétt um þrjár
vikur. Vekur þessi æðibunugangur nokkra furðu, þar sem
útboðið fór fram án vitneskju Steingríms Jónssonar raf-
magnsstjóra, en hann var á sama tíma staddur í Bretlandi að
ræða við hugsanlega verktaka. Er hér um óskiljanlegt sam-
bandsleysi að ræða, þegar haft er í huga hversu miklir
hagsmunir voru í húfi. Segir
Steingrímur svo frá að hann
hafi verið kominn með í
hendur óformlegt tilboð frá
bresku fyrirtæki sem taldi
sig geta tryggt lánsfé á
afbragðskjörum, um 3%
vexti og lánstíma til 25 ára
eða jafnvel lengur. Þó hafi
fyrirtækið metið kostnaðar-
áætlun bæjarins full lága og
byggingarkostnaðurinn því
væntanlega hækkað eitt-
hvað.52
Aldrei reyndi þó á hversu
mikil alvara lá að baki
kostaboði Bretanna, því í
kjölfar norræna útboðsins
fór skriður loks að komast á
lánamálin. Lægsta tilboðið í
byggingarvinnuna barst frá
danska fyrirtækinu Høj-
gaard & Schultz. Sænska
fyrirtækið A.S.E.A. átti
hagstæðasta tilboðið í tækja-
búnaðinn, en túrbínur stöðvarinnar skyldu keyptar af
Karlstads Mekaniska Verkstad.53 Eftir að niðurstöður
útboðsins lágu fyrir varð öll fjár-
mögnun verksins auðveldari og
liggur því beint við að álykta að
þar hafi sambönd fyrirtækjanna í
bankakerfinu ráðið mestu.54
Í grein sinni um lánsfjár-
leit Reykjavíkurbæjar vegna
hitaveitunnar á árunum 1937-39,
lýsir Lýður Björnsson því hvernig
erlendu verktakafyrirtækin notuðu sambönd við viðskipta-
banka sína til að bærinn gæti fengið lán til framkvæmdanna.
Til að mynda var forstjórinn Knud Højgaard stjórnar-
maður í danska Verslunarbankanum og reyndi á þeim
vettvangi að greiða götu Reykvíkinga vegna hitaveitu-
lánsins.55
Højgaard var merkilegur maður og fyrirferðarmikill
í sögu danskrar verkfræði. Drjúgan hluta starfsævi
sinnar starfaði hann að verkefnum utan Danmerkur og
má þar nefna hafnarframkvæmdir í Júgóslavíu,
stíflugerð í Portúgal og járnbrautarlagningu í Litháen
auk hitaveituframkvæmdanna í Reykjavík og virkjun
Sogsins og síðar Laxár.56
Højgaard var kosinn í stjórn Handelsbanken 1935 og
hefur þá væntanlega haft þar nokkur áhrif fyrir þann
tíma,57 en sá banki var annar tveggja banka sem að
lokum lánuðu byggingarfé til Sogsvirkjunar. Hin
bankastofnunin var Enskilda bankinn í Stokkhólmi, en
hann var nokkurs konar móðurfyrirtæki danska
bankans og bar hitann og þungann af láninu. En
A.S.E.A. var einmitt að hálfu leyti í eigu Enskilda bankans.58
Ætla verður að þessi tengsl hafi skipt sköpum varðandi
það að samningur sá er undirritaður var milli Reykja-
víkurbæjar og Handelsbanken og Enskilda bankans áttunda
desember 1934 varð að veruleika. Samningurinn fól í sér að
bærinn fékk 5,7 milljónir sænskra króna, eða um 6,5 milljónir
44
19
18
-
1
99
8
Stefán Pálsson
Séð inn í þrýsti-
vatnspípu.
Kristján IX leggur hornstein orkuverinu 20. júní 1936.
Sagði Steingrímur Jónsson
síðar frá því að Jón Þorláksson
hafi verið orðinn það veikur á meðan
á samningaviðræðunum stóð, að
hann hafi látið útbúa umboð sitt til
samninga með þeim hætti að hann
gæti auðveldlega framselt það