Sagnir - 01.06.1998, Qupperneq 50

SAGNIR ‘ 9849
Íslenskt fullveldi í 80 ár
það, hvort bæjarfélagið ætti sjálft
að eiga hlut að íbúðahúsa-
byggingum.“9
Samkvæmt úttekt Björns
Björnssonar, bæjarhagfræðings, á
framboði húsnæðis 1940 voru að
meðaltali 24 einstaklingar um
hverja íbúð í bænum og hafði hver
heimilismanna innan við níu rúm-
metra að meðaltali til umráða um
þetta leyti. Í erindi sem Júlíus
Sigurjónsson læknir hélt á
ráðstefnu um byggingamál 1944
kom fram að hver fullorðinn ein-
staklingur skyldi a.m.k. hafa yfir
að ráða 10-15 rúmmetrum og voru
þá börn innan við tíu ára aldur talin til hálfs á við einn full-
orðinn.10 Ef þessum skilyrðum væri ekki fullnægt, taldi Júlíus
að afleiðingarnar gætu orðið eftirfarandi:
Það er reynsla margra um berklaveiki, að hún
nái sér betur niðri meðal fólks, sem býr við
þröng, köld og dimm húsakynni, en hinna,
sem betri híbýli hafa. Gigtarsjúkdómar
margs konar eru einkum settir í samband við
rök og köld húsakynni, og þannig mætti nefna
mörg fleiri dæmi.11
Haustið 1940 voru hátt í 4.000 manns án húsnæðis
samkvæmt gögnum Húsaleigunefndar
Reykjavíkur: 664 fjölskyldur og
207 einstaklingar.12 Að undirlagi
Magnúsar V. Jóhannessonar, sem
var húsnæðisráðunautur Reykja-
víkur, var m.a. gripið til þess ráðs
að flytja húsnæðislaust fólk að Þingvöl-
lum. Þangað fóru alls 14 mæður og börn þeirra og varð þessi
hópur að hafast þar við, þar til gripið yrði til annarra úrræða.13
Fordæmi voru fyrir því að borgaryfirvöld leystu úr
húsnæðisþörf borgarbúa. Á árum fyrri heimsstyrjaldar risu
Pólarnir, hrörleg heimili 40 fjölskyldna.14 Pólitískir and-
stæðingar borgarstjóra sökuðu hann um að aðhyllast „nýja
Pólastefnu“ þegar borgarstjórn
samþykkti að láta reisa 100
bráðabirgðaíbúðir haustið
1941.15
Húsnæði þessu var
fundinn staður í mýrlendinu
gegnt „skáldahöllinni“ Höfða.
Verkinu miðaði strax vel áfram
og í desember var því nær lokið.
Þann 6. desember skrifaði Bjarni
Benediktsson Eysteini Jónssyni,
viðskiptaráðherra, og greindi frá
stöðu mála. Einnig ítrekaði hann
óskir bæjarráðs um að ríkissjóður
bæri helming kostnaðar af bygg-
ingu bráðabirgðahúsnæðis við
Höfða. Þar segir m.a. orðrétt:
Allar aðgerðir bæjarins
hafa verið við það miðaðar og hæstvirtri ríkisstjórn
hefir verið um það kunnugt. Enda er þetta í samræmi
við almenna löggjöf landsins, þar sem ríkið leggur t.d.
jafnt til verkamannabústaða á móti sveitarfélögunum,
og lætur sig mjög miklu skifta húsbyggingar í sveitum.
Þau atvik, sem skapa nauðsyn þessara
bráðabirgðaíbúða, eru og öll slík, að það er alls - eigi á
valdi einstakra sveitarfélaga að ráða við þau, heldur
miklu fremur ríkisins, ef það er á annað borð hægt.
[...] Allur kostnaður við þær verður sennilega aldrei
undir einni miljón króna, og er það bersýnilega ofætlun
bæjarfélaginu að taka eitt á sig þessi ófyrirséðu
útgjöld. Hinsvegar mundi það eigi um of tilfinnanlegt
fyrir ríki og bæ að skifta þessum kostnaði á milli sín.
[...] En eindregin ósk bæjarins er sem sagt sú,
að ríkissjóður leggi fram helming kost-
naðar og verði þá að sjálfsögðu eigandi
helmings íbúðanna.16
Bæjarráð hafði greinilega gengið út frá
fjárhagslegum stuðningi ríkisvaldsins sem
vísum. Höfðaborg var skipað í flokk með öðru húsnæði í
bænum sem taldist til verkamannabústaða. Þannig átti slíkt að
mati þeirra að falla undir lög frá 4. áratugnum um jafna hlut-
deild ríkis og bæjar í byggingarkostnaði. Ríkisvaldið lagði
annan skilning í lögin og taldi það ekki vera í sínum
verkahring að taka þátt í byggingarkostnaði Höfðaborgar.
Höfðaborgin
Rúmmál (m 3) húsnæðis á hvern Reykvíking 1938-47
0
20
40
60
80
100
120
1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947
Haustið 1940 voru hátt í 4.000
manns án húsnæðis samkvæmt
gögnum Húsaleigunefndar
Reykjavíkur: 664 fjölskyldur og
207 einstaklingar.
Húsnæðisleysið kom einnig niður á prestum samkvæmt úttekt Spegilsins frá árinu 1941.
Heimild: Björn Björnsson: Húsnæðismál og byggingarstarfsemi í Reykjavík 1928-1947. Reykjavík 1947, 26.