Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2000, Blaðsíða 89

Hermann Pálsson
Málið á Hrafnkels sögui
Varðar mest, til allra orða
undirstaðan sé réttleg fundin.
Eysteinn múnkur, Lilja
Margir sem vitnað hafa í þessi spöku
orð telja að orðið undirstaða hafi
sömu merkingu og nú tíðkast,
halda því sem sagt fram að hér sé um
'grundvöll' að ræða.* 2 Slík túlkun stafar þó
af auðsærri mistekju. Eysteinn beitir hér
tökuorði úr ensku sem einna best væri
snarað með orðinu 'skilning', enda flytur
þessi vísufjórðungur úr Lilju þá alkunnu
kenningu að rétt merking orða eða skilning
skipti höfuðmáli. I sambandi við þá merk-
ingu nafnorðsins undirstöðu sem Eysteinn
munkur hafði forðum í huga, skal minna á
Kristni sögu sem fjallar um tvo trúboða,
Þorvald Koðránsson og þýska biskupinn
Friðrek, en samstofna sögn að 'undirstanda'
kemur þar fyrir: „Svo er sagt að þeir biskup
og Þorvaldur fóru um Norðlendinga fjórð-
ung, og talaði Þorvaldur trú fyrir mönnum,
því að biskup undirstóð þá eigi norrænu.“
Kenning Eysteins munks í Lilju beinist
jafnt að þeim vanda rithöfunda að velja sér
orð með viðeigandi merkingu og einnig að
þeirri skyldu ritskýrenda að ráða þau af
réttri skilningu. Aður en fengist er við að
túlka rit af hvers konar tagi, hvort sem um
er að ræða ljóð, leikrit, sögur, eða annars
konar ritningar, verður ekki ætlast til minna
en að borið sé fullt skyn á orð þess verks
sem fjallað er um.
Um Hrafnkels sögu hefur ýmislegt verið
staðhæft sem stafar af misskilningi á orðum
hennar. Þessu mikla listaverki, sem þó er
ekki ýkja stórt vöxtum, er það sameiginlegt
með öðrum sögum að efni hennar er ekki
einungis athafnir, atburðir, persónur, við-
ræður og hugmyndir, heldur einkum og
sérstaklega orð. A svipaða lund og högg-
myndir eru gerðar úr grásteini eða marmara
þar sem hugur og hendur smiðsins meitla
lögun og svip listaverksins, þá er Hrafnkels
saga sköpuð úr þeirri námu sem heitir ís-
lensk tunga, hvort sem sagan er talin hreinn
og tær skáldskapur einhvers óþekkts höf-
undar á þrettándu öld ella þá forn arfsögn
sem varðveist hafði í munnmælum hér fyrir
austan um margra kynslóða bil. Móður-
málið er hráefni Hrajnkels sögu, og enginn
skyldi því ætla sér þá dul að hann geti skýrt
söguna skynsamlega nema hann hafi fundið
áður rétta undirstöðu til allra orða hennar.
Málfræðingur sem tekst á hendur að rann-
' Grcin þessi var upphaflega fyrirlestur sem fluttur var á Egilsstöðum árið 1993.
2Svo gerir Finnur Jónsson í Lexicon Poeticum.
87