Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2000, Blaðsíða 90

Múlaþing
saka Hrafnkels sögu reynir að skýra hana í
ljósi þeirrar þekkingar á íslenskri tungu sem
honum er tiltæk; þó hlýtur hann að miða
einkum við samtíðarrit hennar, þær bækur
sem hér voru skráðar á þrettándu öld.
Merkilegt má það teljast að Hrafnkels
saga og ýmsar stöllur hennar eru enn svo
lítt fyrndar að ekki þykir tiltökumál þótt
kennarar láti nemendur sína lesa þær til að
ná sem haldbestum tökum á móðurmálinu.
Sú hugmynd sem fólgin er í orðinu fyrnd
gegnir ekki sama hlutverki í íslensku og í
öðrum tungum Norðurálfu. Ein ástæðan til
þess hve lítil ellimörk sjást enn á fjöl-
mörgurn fornum orðum og orðtökum í
móðurmáli okkar er vitaskuld sú mikla virkt
sem lögð hefur verið á fornsögur um
undanfamar sjö aldir; með því að þær vom
sílesnar hefur tungutak þrettándu aldar
varðveist furðu vel.
Tvö fræðirit
Þegar fjallað er um Hrafnkels sögu
Freysgoða þykir skylt að minnast sérstak-
lega tveggja fræðirita áður en farið er að
glíma við eðli hennar og uppruna. Hvomgt
þeirra er mikið vöxtum, og þó hafa áhrif
þeirra verið býsna drjúg. Bæklingur Sig-
urðar Nordals, Hrafiikatla, sem birtist árið
1940, olli straumhvörfum í þeirri ritskýringu
sem nú mun vera stunduð af fleiri Islend-
ingum en nokkur önnur fræðistörf af slíku
tagi. Tíu árum síðar var prentuð vísindaleg
útgáfa Jóns Helgasonar, Hrafnkels saga
Freysgoða (Kaupmannahöfn 1950). Hrafn-
katla Sigurðar hrinti nokkrum erjum af
stað, enda leiddi hún bæði til angurs og
aðdáunar. Mætir Austfirðingar gátu ekki
sætt sig við ýmsar staðhæfingar hans um
sköpun Hrafnkels sögu og heimildagildi,
svo sem þessar tvær: „Aðalviðburðimir, sem
Hrafnkatla3 segir frá, hafa aldrei gerst“ (66.
bls.) og „Sagan vísar hvergi til munnlegra
frásagna, ber þess heldur engin merki að
vera runnin frá munnmælum" (67). Á hinn
bóginn fögnuðu margir því ljósi sem Nordal
brá yfir list Hrafnkels sögu, mannlýsingar
og gerð, jafnvel þótt ýmsar hugmyndir hans
um söguna séu nú orðnar úreltar.
I kverinu hlítir Sigurður styttri texta sög-
unnar og gerir lítið úr hinum lengri sem er
þó listrænni og öllu nákvæmari í staða-
lýsingum. Sigurður telur slíka nákvæmni
bera „vott um, að einhverjum seinni tíðar
manni hafi þótt kunnugleika söguhöfundar
ábótavant.“4 Traust Sigurðar á styttri gerð-
inni mun vafalaust eiga rætur sínar til þess
að rekja að allir forverar hans í fræðum höll-
uðust á sömu sveif.
Að því er ég best veit þá olli útgáfa Jóns
Helgasonar engum þrætum, en hún gaf
langtum gleggri hugmynd um eðli lengri
gerðar og afstöðu til hinnar styttri en nokk-
urt rit annað sem þá hafði birst á prenti. Þótt
hann legði styttri gerðina til grundvallar birti
hann svo ríflegan orðamun úr lengri gerð-
inni að hugsandi mönnum varð nú ljóst að
hún er miklu merkilegri en talið hafði verið.5
Helsti annmarki þessarar útgáfu er sá að
ýmsir fræðimenn sem fjallað hafa um sög-
5Ég kann illa við þá tiltekju Sigurðar Nordals að kalla Hrafnkels sögu Freysgoða gælunafninu Hrafnkötlu, sem er þó prýðilegt heiti á
ritgerð hans sjálfs.
^Hrafnkatla, 31. bls., 1. nmgr.
^Lengri gerð sögunnar birtist í tveim ungum handritum. Annað er AM 551 c, 4to, sem var skrifað af Þorleifi Jónssyni í Grafarkoti í
Hjaltadal á seytjándu öld. Hitt er eftirrit af eintaki Þorleifs: AM 451, 4to, frá upphafi 18. aldar. Styttri gerð Hrafnkels sögu er varð-
veitt á einu skinnblaði frá fimmtándu öld, AM 162 l,fol., og tveim niðjum þeirrar skinnbókar: AM 156, fol., sem var skráð af síra Jóni
Erlendssyni (d. 1672), AM 158, fol. sem var í eigu síra Þorsteins Bjömssonar (d. 1675), og AM 443, 4to, sem var skrifað á seytjándu
öld af Brynjólfi Jónssyni á Efstalandi í Öxnadal; auk þess em mörg yngri handrit.
88