Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2000, Page 94

Múlaþing
og væri fróðlegt að vita hvort önnur orð eða
orðtök Hrafnkels sögu beri einnig vitni um
sérlega austfirskt tungutak.
Nafnorð þau í Hrafnkels sögu sem lúta að
landslagi á heiðinni eru býsna fjölbreytileg:
heiði, mýri, efja, hella, hölkn, hraun, grjót,
bleyta, háls, fjöll, fell, dalur, bakki, meltorfa,
torfa, hagi, geil, torfœra. Og síst munu lýs-
ingarorðin draga úr: svarðlaus, blautur, grös-
ugur, þurr, grýttur, ófœr, yfirferðarillur, tor-
sóttur og illfœr (sbr. torfæra), Við þessa skrá
bætast ýmis náttúruorð fýrir og eftir reið
þeirra Eyvindar: brú, halli (eða hjallur), eyri,
gil, gata, múli, grasgeilar, geil, eyðidalur,
brattlendi, brekka, skriða, fjallshlíð, heiðar-
brún, hamar, foss, hylur, vatn, vatnsbotn,
skóglenda, mörk, völlur, þingvöllur, tún, akur,
engi, jökull, auk annarra nafna á landslagi og
allra þeirra ömefna sem prýða þessa kynngi
mögnuðu frásögn.
Fólk
En Hrafnkels saga varðar fólk öllu meira
en landslag, enda leggur hún mikla og
merkilega rækt við mannlýsingar; einkum
birtir hún glögglega þær hvatir og fyrirætlanir
sem liggja að baki sundurleitum athöfnum. I
sögunni em saman komin sundurleil nafnorð
sem lúta að stöðu manna í samfélaginu og
skapgerð; yfirmaður, höfðingi, goðorðsmaður,
goði, vildarmaður, farmaður, stýrimaður,
þingmaður, undirmaður, búi, nábúi, náungur,
búmaður, búandi maður, verbnaður, smala-
maður, húskarl, griðkona, ambátt, skósveinn,
hestasveinn, sveinn, heimamaður, einhleyp-
ingur, alþýða, smámenni, jafnmenni, liðveislu-
maður, styrktarmaður, alúðarvinur, ómegð,
skuldalið, nauðleitalið, skógarmaður, uppi-
vöðslumaður, ójafnaðarmaður, skörungur í
skapi, drengur góður, og erþó ekki enn allt upp
talið.
Sagan fjallar um gerðir manna, og með því
að gerendur vinna öðmm bæði til miska eða
góða, er hægt að tala um þolendur og
njótendur. Það ber vitni um ömgga stílfestu í
Hrafnkels sögu að orðtakinu að kenna á sér er
beitt um tvenns konar þjáningar sem bomar em
saman: lfkamlegan sársauka af kveisu Þoigeirs
á fæti og andlegan harm Þorbjamar af sonar-
missi. A svipaða lund er orðtakið að herða á
einhveijum tvívegis notað um þá ónærgætni
Þorbjamar að þrífa í sám tána hans Þorgeirs; í
síðara skiptið í andstæðu við staðhæfinguna:
„heldur fór hann harðara að þér en hann
vildi.“ Af slíkum lýsingum á athæfi manna
mætti margt nema um tök höfundar á íslenskri
tungu, en hér verður ekki haldið lengri í þá átt
að sinni.
I þeim ritningum sem birst hafa um
Islendinga sögur undanfamar sex kynslóðir eða
þar um bil verður oft greint á milli tvenns konar
markmiða. Annars vegar hefur verið stundað á
samkenni sagna, hvers konar atriði sem virðast
bregða svo oft fyrir að þau em talin heyra til
íslenskri frásagnarlist í heild; staðhæfingar
Sigurðar Nordals um örlög í Hrafnkels sögu
eiga hér heima. A hinn bóginn hefur einnig
verið lögð áhersla á hvers konar sérkenni sem
em kunn af einni sögu eða örfáum.
Skipuleg rannsókn á orðfæri Hrafnkels
sögu Freysgoða felur í sér tvo spurdaga sem
krefjast úrlausnar. I fyrsta lagi er þessi: Hver
auðkenni á máli sögunnar eru frábmgðin
flestum eða öllum öðmm íslendingasögum?
Og á hinn bóginn: Að hverju leyti svipar
orðalagi hennar til annarra rita? Hér er um
býsna víðtækt og flókið vandamál að ræða,
og skal þess fyrst gæta við slíkan samanburð
að efni hverrar sögu er að einhverju leyti
sérstætt, og af því leiðir að málið á henni
hlýtur að verða frábmgðið að sama skapi. Nú
skal benda á einfalt dæmi. Margar sögur
segja frá draugum og afturgöngum en þeirra
verður þó hvorki vart í Eglu né Hrafnkels
sögu, enda bregður þar ekki fyrir neinum
orðum sem lúta sérstaklega að slíkum
92