Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2000, Side 117

Andlát Gunnlaugs Árnasonar
Um manndrápið í Hrafnkelsdal
Höfundur þessa þáttar, Pétur Pétursson sem nefndi sig „Jökul“, var frá Hákonarstöðum, fæddur 1828. Eftir
hann liggja handrit, t.d. ævisaga Sölva Helgasonar (sjá Gletdng, 2. árg. (2) 1992 ). Pétur fór til Ameríku og and-
aðist 1892. Hér að framan er þáttur hans um Gunnlaug Amason prentaður stafréttur en greinamerkjum vikið við,
broddar settir yfir stafi, farið að nútímareglum um stóran og lídnn staf og leyst upp úr skammstöfunum.
Þær persónur sem Pétur Jökull nefnir eru allar sannsögulegar. Gunnlaugur (ÆA 2407) var fæddur 1724 í
Skriðdal, sonur Áma Jónssonar sem um tíma bjó á Brú. Gunnlaugur dó vofveiflega 1749. Solveig (ÆA 1569)
var Þorkelsdótdr bónda á Eiríksstöðum. Hún átti Einar Jónsson frá Görðum. Einn sona þeirra var skírður
Gunnlaugur og dó ungur.
Sagan um manndrápið í Hrafnkelsdal er víða dl. Efniskjarni hennar er eitthvað á þessa lund:
Maður nokkur gengur í afskektan dal til að huga að búsmala. Orð liggur á að þar kunni að vera óvœttur.
Þegar maðurinn skilar sér ekki að kvöldi erfarið að leita hans ogfmnst hann látinn, limlestur og fleiri áverkar
á líkinu. Ummerki eftir átök sjást í dalnum og blóðspor liggja þaðan burt. I flestum gerðum skipta draumar
verulegu máli.
f árbókum Jóns Espólíns er frá þessu sagt en þar heitir maðurinn Ámi en er frá Brú. Hann leitar kinda í
Hrafnkelsdal og verður fyrir óvætti og finnst hroðalega útleikinn. Spor eftir fjóra fætur sjást í snjónum, þeir
fremri eins og álftaklær en aftari eins og hrosshófar en kló fram úr. (Espólrn, X. bindi, 9. hluti, bls. 19).
Minnst er á þennan atburð í Hrafnagilsannál og er frásögnin samhljóða því sem er hjá Espólín nema ekki
gedð um nafn mannsins (Annálar III, bls. 677).
Páll Melsteð heyrði gamla konu segja frá því þegar ófreskjan drap Gunnlaug og er sú frásögn hliðstæð
frásögn Péturs nema ekki greint frá nöfnum persóna nema Gunnlaugs (Sögur Isafoldar, I. bindi. Björn Jónsson
gaf út. Rvík 1947, bls. 212).
í Sigfúsarsögum er að finna tvær gerðir þessarar sögu, sem til hægðarauka mætti nefna A og B (1982, III.
bindi, bls. 227-234). í báðum heitir aðalpersónan Gunnlaugur Árnason og er í vist á Brú. Hann er skartmaður í
klæðaburði, nánast spjátmngur. Á Eiríksstöðum heitir heimasætan Solveig Þorkelsdóttir og fella þau Gunnlaugur
hugi saman. Þorkell faðir hennar lætur sér fátt um finnast. Allt er þetta samhljóða því sem Pétur Jökull segir í
sinni frásögn. Hjá Sigfúsi hins vegar bætist við persóna sem ekki er hjá Pétri, þ.e. maður sem einnig hefur hrifist
af Solveigu en hún hryggbrodð. í A-gerðinni heitir hann Þorsteinn og er vinnumaður á Skjöldólfsstöðum en í B-
gerðinni Einar Högnason sem jafnframt er sagður hafa gifst Solveigu „löngu seinna“. Fullyrt er í A-gerðinni að
Þorsteinn hafi verið valdur að dauða Gunnlaugs en Einar, staðgengill Þorsteins í B-gerðinni, sýknaður. Um
Þorstein eru engar heimildir en rangt frarið með föðumafn Einars. I báðum gerðum gengur aftur með örlitlum
orðalagsmun hið kaldranalega svar Þorkels þegar hann fréttir lát Gunnlaugs: „Þeir fara svona þessir hnappa-
strákar". Hjá Sigfúsi deyr Gunnlaugur á aðfangadegi páska en ekki jóla eins og Pétur segir.
Allar hafa þessar munnmælasögur einkennilega seiðandi yfirbragð sem byggist á því að morðinginn er
ófundinn. Sá eini sem beinlínis er sakaður um morðið, Þorsteinn á Skjöldólfsstöðum, virðist ekki hafa verið dl.
Lesandinn á erfitt með að sýkna Einar „Högnason“ þótt þjóðsagan geri það. Hið kaldranalega tilsvar Þorkels
þegar honum er sagt lát Gunnlaugs vekur einnig grunsemdir. Hvað um það þá verður ekki fullyrt neitt um hvað
varð Gunnlaugi að bana og ólíklegt að það verði nokkru sinni gert.
FNK
V J
115