Jökull

Ataaseq assigiiaat ilaat

Jökull - 01.12.1984, Qupperneq 51

Jökull - 01.12.1984, Qupperneq 51
af Vatnshamri, 100-200 m háum og kollóttum. Að norðan hylur ís öll fjöll og þar hallar jöklinum alla leið upp að Bárðarbungu. Undir ísnum syðst í lægðinni leynast Grímsvötn, hulin 200 m þykkri íshellu. Austur úr þeim falla jökulhlaup á nokk- urra ára fresti niður á Skeiðarársand. Allt eru þetta merki um jarðhita undir jökli. Af öðrum ummerkjum niðri í Grímsvatnalægðinni má nefna, vatnsborð við rætur Grímsfjalls og Vatns- hamars og stöku sinnum hafa sést þar volgar laugar þegar lágt er í Vötnunum. Uppi á Gríms- fjalli sjást íshellar og gufuaugu við báða Svía- hnúkana, tvö jökulsker sem rísa upp úr ís. Gufa sem stígur upp frá Grímsfjalli ber lítil merki jarðhitavökvans undir botni Grímsvatna. Þessi gufa er eimur sem hefur stigið upp af vatns- borði 300 m neðar í fjallinu. Á leið þaðan hefur gufan þést hvað eftir annað og gufað upp á ný og þau efni fallið út sem minna á jarðhita, t.d. finnst örsjaldan brennisteinslykt við Grímsvötn og efna- greiningar frá gufuaugum á Grímsfjalli sýna að flest önnur efni tengd jarðhita eru horfin. Um hlaupvatnið úr Grímsvötnum gildir hins vegar allt annað. Af því leggur hinn versta fnyk og uppruni þess leynir sér ekki. Því hefur vatn verið efna- greint í hlaupunum 1954, 1965, 1972, 1976, 1982 og 1983. Auk þess hefur verið könnuð efnasam- setning í jökulánum utan hlaupa til þess að fá fram hvernig efnasamsetning árvatnsins raun- verulega breytist við hlaupin. Vatn í Skeiðarárhlaupum er blanda af hreinu bræðsluvatni frá jöklinum og jarðhitavatni sem safnast hefur fyrir í Grímsvötnum. Þar verða hins vegar efnabreytingar við geymsluna milli hlaupa og því er ekki vandalaust að fá fram upplýsingar um jarðhitavökvann út frá hlaupvatninu. Súrt vatn skolar út alkalímálma (Na og K) og alkalí- jarðmálma (Mg og Ca) úr hvarfgjörnu basaltgleri á botni Grímsvatna. Þess vegna breytist samsetn- ing auðleystra efna svo sem kalíum, kalsíum, magnesíum og natríum. Hvað varðar þessi efni er því samsetning í hlaupvatni engin vísbending um gerð jarðhitavökvans. Af þeim sökum er útilokað að nota efnahitamæla byggða á hlutfallinu Na/K í hlaupvatni til þess að reikna hitastig í jarðhita- kerfinu í Grímsvötnum (eins og Sigurður Stein- þórsson og Niels Óskarsson (1983) reyndu). Því má bæta við að þessar efnabreytingar hafa orðið við hitastig sem hlýtur að vera lægra en 30-40 °C. Styrkur efna eins og magnesíums minnkar með hita og er nær enginn í jarðhitavatni. Svo mikið af magnesíum mælist í jökulhlaupvatni, að efna- breytingarnar í Vötnunum hafa orðið við hitastig undir fyrrgreindum mörkum og hiti getur heldur ekki til lengdar hafa farið yfir þau, því að þá hefði efnið fallið úr vatninu. Breytingar verða þó ekki á öllum efnum við geymsluna í Vötnunum. Kísill er svo torleystur að hann breytist lítið í köldu vatni og því geymir styrkur hans upplýsingar um jarðhitavökvann sem borist hefur inn í Grímsvötn. Þennan kísil- styrk má meta þar sem náin tengsl eru milli magns af kísli og hitastigs í jarðhitakerfum. (Grímsvötn eru háhitasvæði og hliðsjón er höfð af þekktum jarðhitasvæðum). Jarðhitavatnið hef- ur síðan blandast kísilsnauðu bræðsluvatni og í hlaupunum berst því þynnt jarðhitavatn niður á Skeiðarársand. Kísilstyrkur þess er mældur og því má reikna með hve miklu kísilsnauðu bræðslu- vatni jarðhitavatnið var þynnt. Einnig er unnt að finna hve mikið jarðhitavatn hefur borist í Vötn- in; það er vatnið sem á vantar til þess að fá heildarvatnsmagnið í Vötnunum. En þá er enn- fremur unnt að finna hvernig jarðhitavökvinn skiptist milli vatns og gufu. Jarðhitagufan er þre- falt orkuríkari á massaeiningu en vatnið og ákveðnum heildarmassa verður aðeins skipt á einn veg milli vatns og gufu ef samanlögð varma- orkan frá þeim á að bræða ákveðinn massa af ís. Niðurstöður benda til þess að um 15% af heildarmassa vatns í Grímsvötnum sé kominn frá jarðhitavökva. Hér er um að ræða nýjar upplýs- ingar sem ásamt fyrri gögnum um massa og orku- búskap Grímsvatna gera mögulegt að fá fram nýtt mat á heildarorku jarðhitakerfisins og skilja að þátt vatns og gufu bæði hvað varðar massa og orku sem berst inn í Grímsvötn. Gufa er á bilinu 20-35% af massa alls jarðhitavökvans. Heildar- varmaafl jarðhitans samsvarar 4700-4900 MW og þar af ber gufa upp 2100-3000 MW en vatn 1900-2600 MW. Grímsvötn eru eitt fárra jarðhitasvæða þar sem eldvirkni gætir og merki sjást um bein tengsl kviku við jarðhitavökva. Þannig sást hátt magn af súlfati og járni af efnagreiningum á hlaupvatni í desember 1983. Það bendir til þess að kvika hafi borist inn í jarðhitakerfið. Efnamælingar benda til þess að svo hafi etv. einnig verið 1954 og 1965. Síðastliðin þrjú ár hafa hlaup frá Grímsvötnum verið með öðrum hætti en þrjá áratugina á und- an. Frá því um 1950 fram að 1976 hljóp reglulega á 4 til 6 ára fresti þegar vatnsborð í Vötnunum hafði risið svo hátt að þrýstingur á botni þeirra nægði til þess að vatn gæti þrengt sér út við JÖKULL 34. ÁR 49
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176
Qupperneq 177
Qupperneq 178
Qupperneq 179
Qupperneq 180
Qupperneq 181
Qupperneq 182
Qupperneq 183
Qupperneq 184
Qupperneq 185
Qupperneq 186
Qupperneq 187
Qupperneq 188
Qupperneq 189
Qupperneq 190
Qupperneq 191
Qupperneq 192
Qupperneq 193
Qupperneq 194
Qupperneq 195
Qupperneq 196

x

Jökull

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.