Jökull


Jökull - 01.12.1984, Side 51

Jökull - 01.12.1984, Side 51
af Vatnshamri, 100-200 m háum og kollóttum. Að norðan hylur ís öll fjöll og þar hallar jöklinum alla leið upp að Bárðarbungu. Undir ísnum syðst í lægðinni leynast Grímsvötn, hulin 200 m þykkri íshellu. Austur úr þeim falla jökulhlaup á nokk- urra ára fresti niður á Skeiðarársand. Allt eru þetta merki um jarðhita undir jökli. Af öðrum ummerkjum niðri í Grímsvatnalægðinni má nefna, vatnsborð við rætur Grímsfjalls og Vatns- hamars og stöku sinnum hafa sést þar volgar laugar þegar lágt er í Vötnunum. Uppi á Gríms- fjalli sjást íshellar og gufuaugu við báða Svía- hnúkana, tvö jökulsker sem rísa upp úr ís. Gufa sem stígur upp frá Grímsfjalli ber lítil merki jarðhitavökvans undir botni Grímsvatna. Þessi gufa er eimur sem hefur stigið upp af vatns- borði 300 m neðar í fjallinu. Á leið þaðan hefur gufan þést hvað eftir annað og gufað upp á ný og þau efni fallið út sem minna á jarðhita, t.d. finnst örsjaldan brennisteinslykt við Grímsvötn og efna- greiningar frá gufuaugum á Grímsfjalli sýna að flest önnur efni tengd jarðhita eru horfin. Um hlaupvatnið úr Grímsvötnum gildir hins vegar allt annað. Af því leggur hinn versta fnyk og uppruni þess leynir sér ekki. Því hefur vatn verið efna- greint í hlaupunum 1954, 1965, 1972, 1976, 1982 og 1983. Auk þess hefur verið könnuð efnasam- setning í jökulánum utan hlaupa til þess að fá fram hvernig efnasamsetning árvatnsins raun- verulega breytist við hlaupin. Vatn í Skeiðarárhlaupum er blanda af hreinu bræðsluvatni frá jöklinum og jarðhitavatni sem safnast hefur fyrir í Grímsvötnum. Þar verða hins vegar efnabreytingar við geymsluna milli hlaupa og því er ekki vandalaust að fá fram upplýsingar um jarðhitavökvann út frá hlaupvatninu. Súrt vatn skolar út alkalímálma (Na og K) og alkalí- jarðmálma (Mg og Ca) úr hvarfgjörnu basaltgleri á botni Grímsvatna. Þess vegna breytist samsetn- ing auðleystra efna svo sem kalíum, kalsíum, magnesíum og natríum. Hvað varðar þessi efni er því samsetning í hlaupvatni engin vísbending um gerð jarðhitavökvans. Af þeim sökum er útilokað að nota efnahitamæla byggða á hlutfallinu Na/K í hlaupvatni til þess að reikna hitastig í jarðhita- kerfinu í Grímsvötnum (eins og Sigurður Stein- þórsson og Niels Óskarsson (1983) reyndu). Því má bæta við að þessar efnabreytingar hafa orðið við hitastig sem hlýtur að vera lægra en 30-40 °C. Styrkur efna eins og magnesíums minnkar með hita og er nær enginn í jarðhitavatni. Svo mikið af magnesíum mælist í jökulhlaupvatni, að efna- breytingarnar í Vötnunum hafa orðið við hitastig undir fyrrgreindum mörkum og hiti getur heldur ekki til lengdar hafa farið yfir þau, því að þá hefði efnið fallið úr vatninu. Breytingar verða þó ekki á öllum efnum við geymsluna í Vötnunum. Kísill er svo torleystur að hann breytist lítið í köldu vatni og því geymir styrkur hans upplýsingar um jarðhitavökvann sem borist hefur inn í Grímsvötn. Þennan kísil- styrk má meta þar sem náin tengsl eru milli magns af kísli og hitastigs í jarðhitakerfum. (Grímsvötn eru háhitasvæði og hliðsjón er höfð af þekktum jarðhitasvæðum). Jarðhitavatnið hef- ur síðan blandast kísilsnauðu bræðsluvatni og í hlaupunum berst því þynnt jarðhitavatn niður á Skeiðarársand. Kísilstyrkur þess er mældur og því má reikna með hve miklu kísilsnauðu bræðslu- vatni jarðhitavatnið var þynnt. Einnig er unnt að finna hve mikið jarðhitavatn hefur borist í Vötn- in; það er vatnið sem á vantar til þess að fá heildarvatnsmagnið í Vötnunum. En þá er enn- fremur unnt að finna hvernig jarðhitavökvinn skiptist milli vatns og gufu. Jarðhitagufan er þre- falt orkuríkari á massaeiningu en vatnið og ákveðnum heildarmassa verður aðeins skipt á einn veg milli vatns og gufu ef samanlögð varma- orkan frá þeim á að bræða ákveðinn massa af ís. Niðurstöður benda til þess að um 15% af heildarmassa vatns í Grímsvötnum sé kominn frá jarðhitavökva. Hér er um að ræða nýjar upplýs- ingar sem ásamt fyrri gögnum um massa og orku- búskap Grímsvatna gera mögulegt að fá fram nýtt mat á heildarorku jarðhitakerfisins og skilja að þátt vatns og gufu bæði hvað varðar massa og orku sem berst inn í Grímsvötn. Gufa er á bilinu 20-35% af massa alls jarðhitavökvans. Heildar- varmaafl jarðhitans samsvarar 4700-4900 MW og þar af ber gufa upp 2100-3000 MW en vatn 1900-2600 MW. Grímsvötn eru eitt fárra jarðhitasvæða þar sem eldvirkni gætir og merki sjást um bein tengsl kviku við jarðhitavökva. Þannig sást hátt magn af súlfati og járni af efnagreiningum á hlaupvatni í desember 1983. Það bendir til þess að kvika hafi borist inn í jarðhitakerfið. Efnamælingar benda til þess að svo hafi etv. einnig verið 1954 og 1965. Síðastliðin þrjú ár hafa hlaup frá Grímsvötnum verið með öðrum hætti en þrjá áratugina á und- an. Frá því um 1950 fram að 1976 hljóp reglulega á 4 til 6 ára fresti þegar vatnsborð í Vötnunum hafði risið svo hátt að þrýstingur á botni þeirra nægði til þess að vatn gæti þrengt sér út við JÖKULL 34. ÁR 49
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188
Side 189
Side 190
Side 191
Side 192
Side 193
Side 194
Side 195
Side 196

x

Jökull

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.