Jökull


Jökull - 01.12.1984, Blaðsíða 132

Jökull - 01.12.1984, Blaðsíða 132
eru aðskildar af malareiningu (Mynd 2). Neðri leireiningunni lýsti hann sem bugðóttum og sprungnum leir, og vakti athygli á því að víða er grjótdreif í leirnum. Efri leireiningunni lýsti hann sem lagskiptum leir, oft með þunnum lögum af fínum sandi. Hann ályktaði að upphleðsla neðri leireiningarinnar hefði átt sér stað er jöklar voru að hörfa inn til Borgarfjarðardala, en upphleðsla þeirrar efri um það leyti er jöklar hurfu endan- lega úr héraðinu. Guðmundur G. Bárðarson fjal- laði enn fremur um sjávarstöðubreytingar í Borg- arfirði og dró saman niðurstöður sínar í línuriti (Mynd 3). Að síðustu fjallaði hann um myndun- araðstæður fomskeljalaga á svæðinu, og bar saman við fornskeljalög í Breiðafirði. Verk Guðmundar G. Bárðarsonar stóð óhagg- að um áratuga skeið, en ýmsir urðu þó til að bæta við mynd hans. Má þar nefna Jóhannes Áskels- son, Guðmund Kjartansson og Sigurð Þórarins- son sem bættu við ýmsum athugunum á jökulrofi, útbreiðslu jarðlaga og jarðlagaskipan. Sænski jarðfræðingurinn Ebba Hult De Geer var fyrst til að vekja athygli á þeim möguleika að setja upp tímatal fyrir setlögin í Borgarfirði. Það er þó ekki fyrr en með geislakolsaðferðinni sem raunhæfur möguleiki til þess skapast. Á svipuð- um tíma og aldursákvarðanir á fornskeljum fara að birtast (sjá Töflu 1) fara að koma fram and- stæðar kenningar um jarðsögu Borgarfjarðar á síðjökultíma. í dag eru uppi þrjár meginkenn- ingar: Porleifur Einarsson telur að ísaldarjöklarnir hafi hörfað inn fyrir núverandi strönd á Borgar- fjarðarsvæðinu fyrir tæplega 13000 árum. Sjór hafi fylgt jöklunum fast eftir og sjávarset tekið að hlaðast upp á núverandi láglendi Borgarfjarðar. Framrás jökla á Álftanesskeiði, er hófst fyrir um 12300 árum, hafi orsakað myndun jökulgarða í mynnum Borgarfjarðardala. Jökull er gekk fram Svínadal og Hvalfjörð hafi myndað áberandi jökuigarð þvert um láglendi Leirársveitar (Skor- holtsmelar). Fyrir um 12000 árum hafi jöklarnir hörfað á nýjan leik, og sjór náð hæstu mörkum sínum um svipað leiti. Þorleifur Einarsson telur að jökulframrása á Búðaskeiði, fyrir um 11000 árum hafi lítt eða ekki gætt á láglendi Borgar- fjarðar. Pessi mynd Þorleifs Einarssonar er um margt lík hugmyndum Guðmundar G. Bárðar- sonar. Breski landfræðingurinn Ian Ashwell telur að fyrir um 13000 árum hafi Borgarfjarðarhérað allt, utan hæstu tinda Skarðsheiðar, verið hulið jökli er skriðið hafi mót suð—suðaustri mót ystu mörk- um landgrunnsins. Fyrir um 12500 árum hafi þessi jökulbreiða skiptst upp í nokkra stóra skriðjökla vegna þynningar meginíssins. Skrið- jöklarnir hafi sameinast í láglendi Borgarfjarðar. Vegna hækkandi sjávarborðs hafi jöklarnir flotið upp, og setmyndun hafi átt sér stað á hafsbotni undir jökulbreiðunni. Hugmynd Ashwells gerir mikið úr þætti bræðsluvatns er runnið hafi í og undir jöklunum. Hún gerir enn fremur ráð fyrir að leysing jöklanna hafi verið næsta samfelld, án framrásarskeiða. Guttormur Sigbjarnarson telur að á síðjökul- tíma hafi jöklar gengið fram Borgarfjarðardali frá jökulmiðju er staðsett hafi verið norðan við núverandi Langjökul. Er jöklarnir hörfuðu hafi jökulmiðjan færst til austasta hluta Snæfellsness. Guttormur Sigbjarnarson telur að tvær aðskildar jökulframrásir hafi átt sér stað á síðjökultíma er náð hafi fram á láglendi Melasveitar. Hann telur Skorholtsmela vera jökulgarð er hlaðist hafi upp í tengslum við þessar framrásir. Fyrri framrásina telur hann að hafi átt sér stað á Álftanesskeiði, en þá síðari á Búðaskeiði. Hann telur enn fremur að Borgarfjarðardalir hafi verið íslausir undir lok jökultíma, en verið fylltir jökulstífluðum lónum. Þegar þessar mismunandi hugmyndir um jarð- sögu Borgarfjarðar á síðjökultíma eru skoðaðar nánar og forsendur þeirra kannaðar, kemur í Ijós að þær eru byggðar á mjög lauslegum athugun- um. Jarðlagaskipan svæðisins er illa þekkt, og varhugavert að byggja um of á athugunum Guð- mundar H. Bárðarsonar, sem eru barn síns tíma og standast ekki nútíma kröfur um hlutlægni og nákvæmni. Könnun Ólafs Ingólfssonar á jarð- lagaskipan setlaga í Mela- og Leirársveit (Mynd 4) leiddi til niðurstöðu sem er töluvert frábrugðin niðurstöðu Guðmundar H. Bárðarsonar. Aldursákvarðanir á fornskeljum frá svæðinu gefa aðeins hugmynd um aldur á litlum hluta setlaganna, og vafasamt að nota þær til að skjóta stoðum undir viðamikið tímatal. Sjávarstöðubreytingar í Borgarfjarðarhéraði eru illa þekktar, og nákvæmar mælingar á fornum strandlínum eru fáar. Einnig skortir gögn til að unnt sé að tengja sjávarstöðubreytingar við ein- staka hluta jarðlagastaflans. Setfræðilegar athuganir á byggingarlagi, mynstri og bergvafi eru fáar, og gögn skortir til að hægt sé að setja fram trúverðuga mynda af forn- umhverfi. Þá eru ekki allir á eitt sáttir um tilvist, magn né útbreiðslu jökulminja á svæðinu. 130 JÖKULL 34. ÁR
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186
Blaðsíða 187
Blaðsíða 188
Blaðsíða 189
Blaðsíða 190
Blaðsíða 191
Blaðsíða 192
Blaðsíða 193
Blaðsíða 194
Blaðsíða 195
Blaðsíða 196

x

Jökull

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.