Tímarit UNIFEM - 01.01.2004, Qupperneq 29

Samþætting kynja- og jafnréttissjónarmiða við fjárlagagerð er
tiltölulega ný af nálinni í umræðunni um hagstjórn ríkja. Silja
Bára Ómarsdóttir, verkefnisstjóri á Jafnréttisstofu, fjallar um
tilraunaverkefni norrænu ráðherranefndarinnar og skyldur
Íslands í því sambandi.
Norræna ráðherranefndin hefur skuldbundið sig til að
innleiða samþættingu kynja- og jafnréttissjónarmiða á
öllum starfssviðum nefndarinnar. Þetta á einnig við um
opinberar fjárhagsáætlanir.1 Í framkvæmdaáætlun norrænu
ráðherranefndarinnar sem gildir frá 2001-2005 er kynjuð
hagstjórn eitt af þremur aðalmarkmiðum. Til þess að inn-
leiða þessa aðferð í fjárlögum aðildarríkja nefndarinnar
hefur samnorrænu þróunarverkefni (pilot project) verið
ýtt úr vör. Í verkefninu felst að hvert Norðurlandanna
gerir úttekt á hluta af fjárlögum sínum út frá kynja- og
jafnréttissjónarmiði, en tilgangurinn er að þróa aðferðir til
að meta áhrif fjárlaga Norðurlandanna á jafnrétti kynjanna.
Undirbúningur verkefnisins stóð yfir á árunum 2002-
2004, en í ár var Catharina Brottare Schmitz ráðin til starfa
sem verkefnisstjóri til að samræma lokavinnu verkefnisins.
Úttekt á almannatryggingakerfinu
Til að uppfylla skyldur Íslands gagnvart norrænu ráðherranefndinni er
verkefni í framkvæmdaáætlun ríkisstjórnarinnar í jafnréttismálum til
næstu fjögurra ára sem lýtur að kynjaðri hagstjórn, eða samþættingu
kynja- og jafnréttissjónarmiða við fjárlagagerð.2 Íslenska verkefnið felst í
úttekt á almannatryggingakerfinu og því hvernig fjárhagslegum úrræðum
er skipt milli kynjanna. Þetta er einmitt eitt af grundvallaratriðum kynj-
aðrar hagstjórnar, þ.e. að „skilgreina mismunandi áhrif fjárveitinga á
konur og stúlkur samanborið við karla og drengi.“3 Sérstaklega verður
litið til fjárveitinga til aldraðra og öryrkja, en í fjárlögum ársins 2004
eru áætlaðar greiðslur til aldraðra 17.324 millj. kr. og 9.753 millj. kr. til
öryrkja.
Verkefnið leitar svara við spurningum á borð við:
• Hversu margir aldraðir/öryrkjar eru í markhópnum?
• Hver eru kynjahlutföllin í markhópunum?
• Hvernig hefur hópurinn breyst í gegnum tíðina? Hafa
breytingar á lögum/reglugerðum haft áhrif á
samsetningu hópsins?
• Er samræmi milli pólitískra markmiða og staðreynda?
• Endurspegla fjárlögin pólitískar ákvarðanir?
• Eru úrræði notuð á þann veg sem ætlað var?
Meðal þess sem þegar hefur komið í ljós er að konur eru miklum
mun fleiri í hópi ellilífeyrisþega sem þiggja lífeyri eingöngu frá almanna-
tryggingum.4 Því hljóta allar breytingar á lífeyrisgreiðslum almanna-
trygginga að hafa hlutfallslega meiri áhrif á konur en karla.
Fjárlagagerð er flókið ferli. Eins og gildir um svo margt annað þá
er það líka íhaldssamt ferli í eðli sínu. Rhonda Sharp hefur borið
fjárlagagerð með kynja- og jafnréttissjónarmiðum saman við það sem er
kallað „output and outcomes budgeting“, en því ferli (sem er kallað 3E)
er lýst í meðfylgjandi mynd.5
Það sem bætist við með kynjasjónarmiðum er eitt e-ið enn, þ.e.
„equity“. Þannig fæst ferli sem snýst um: hagkvæmni, skilvirkni, árangur
og sanngirni/réttlæti.
Geir H. Haarde fjármálaráðherra sagði í ræðu sem hann flutti á ráðstefnu
OECD og norrænu ráðherranefndarinnar í nóvember 2000 að fram til
þessa hefðu kynja- og jafnréttissjónarmið ekki verið höfð í huga við gerð
fjárlaga, né hafi verið gerðar úttektir á því hver áhrif fjárlaganna væru á
kynin.6 Hann bætti því við að væri slík aðferðafræði gerð nógu einföld
ætti að vera auðvelt að innleiða hana. Vonandi er þetta rétt, því bæði
karlar og konur og samfélagið í heild myndu njóta góðs af fjárlögum sem
eru meðvitað unnin með áhrif þeirra á bæði kynin í huga. Árangurinn
ætti að vera augljós, bæði fyrir ráðherra fjármála og jafnréttismála.
Kynjuð hagstjórn
1 Sigurður Helgason, http://www.jafnretti.is/gogn/radstefnur/likestilling
SigHelgason.pdf.
2 Þingsályktun um áætlun í jafnréttismálum til fjögurra ára
http://www.althingi.is/altext/130/s/1870.html, verkefni 24.
3 Helga Jónsdóttir, http://www.jafnretti.is/gogn/radstefnur/jafnrettisthing
hj.ppt.
4 Social Tryghed i de nordiske lande; Omfang, udgifter og finansiering 2000,
Nordisk Socialstatistisk Komité (Kaupmannahöfn, 2002), bls. 123.
5 Rhonda Sharp, „Budgeting for Equity: Gender budget initiatives within a
framework of performance oriented budgeting“, UNIFEM Gender
Responsive Budget Program, 2003.
6 Geir H. Haarde, „Opening statement at the Nordic Council of Ministers and
OECD Conference on Gender Mainstreaming“, París, 23. nóvember 2000.
policy aims
and objectives $ inputs outputs outcomes
economy efficiency effectiveness
performance criteria
external influences
28 29