Jón á Bægisá - 01.09.2003, Qupperneq 59

Þýðingar á íslenskum markaði 2001
anstendur af fleiru en orðunum einum saman. Miðlun á andblæ eða hug-
hrifum veldur því að þýðandinn þarf oft að finna einhverskonar jafngildi
í markmálinu, fremur en orðrétta þýðingu — því annars er þetta ekki sama
bókin. Lóan skipar til dæmis mjög sérstakan sess hjá okkur íslendingum,
en í þýðingu gæti þurft að skipta henni út fýrir einhvern annan fugl sem
gegndi svipuðu hlutverki í viðtökumálinu.
Þýðandi þarf að skilja frummálið það vel að hann nái mismunandi blæ-
brigðum þess, skilji orðatiltæki og leiki. Auk þess þarf hann að hafa skap-
andi vald á eigin tungumáli, ekki aðeins að geta miðlað orðum, heldur
einnig andblæ. Stundum skipta orðin sjálf og notkun þeirra öllu máli en í
öðrum tilfellum snýst það frekar um hljóm eða tilfinningu. Þá er mikil-
vægt að þýða ekki alltaf hlutina beint heldur finna eitthvað sem er sam-
svarandi í viðkomandi landi. Gott dæmi um þetta er setningin „fljúga eins
og fuglar og fiðrildi yfir fjöll og firnindi" í Bláa hnettinum. Sú setning
gengur út á hljóm orðanna, hún er ofstuðluð og hálf rímuð. Danski þýð-
andinn þýddi þetta bókstaflega en í þessu tilfelli hefði þýðandinn átt að
finna jafngildi á dönsku í stað þess að þýða orðrétt. Þannig hefði hann í
raun verið trúrri textanum því setningin á miklu fremur að miðla ákveðn-
um hljómi en beinlínis einhverjum upplýsingum. Þýðandi verður að taka
sér ákveðið skáldaleyfi. Hann þarf að endurskapa á sinni tungu það sem
upphaflega var skapað á öðru tungumáli. Þó verður hann alltaf að vera trúr
textanum, en algjörlega orðrétt þýðing er engin þýðing. Þýðendum hætt-
ir ennfremur til að gera málið fjölbreytilegra en var upphaflega í textanum
sjálfum; þeir stroka út endurtekningar sem höfundur ætlaðist til að væru
til staðar.
Endursköpunin var einmitt eitt þeirra atriða sem viðmælendur virtust ein-
róma um: að þýðing orða væri engin þýðing, heldur þyrfti þýðandinn að
hafa einhverskonar skáldaæð til að geta endurskapað verkið á íslenskri
tungu. „Takmark pennans er takmark þýðandans,“ sagði Jóhanna Þráins-
dóttir og talaði þar fyrir munn allra viðmælenda okkar, sem voru á einu
máli um að þýðandinn þurfi að vera fær um að frumskapa að ákveðnu
marki texta sem er hliðstæða frumtextans til að geta fært það síðarnefnda
á milli tungumála. Til dæmis er hæpið að fela þeim ljóðaþýðingar sem eiga
erfitt með að vera skapandi í bundnu máli.
Mállýskur mismunandi svæða eða stétta (eins og þær gerast t.d. í ensku)
er erfitt að þýða yfir á íslenska tungu þar sem afgerandi mállýskur eru ekki
til í íslensku, en oft má velja ákveðið málsnið til að gefa persónunni svip-
aða ímynd og í frumtextanum. I þriðju bókinni um Harry Potter er til
dæmis ein persóna sem talar cockney-ensku. I íslensku þýðingunni er
á . jBay/ijá' - Þegar stríð að stríðinu verður
57