Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2011, Blaðsíða 71

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 87. árg. 2011 67
Ritrýnd fræðigrein
SCIENTIFIC PAPER
fyrir um ástand hans. Hópurinn er fjölbreyttur og hjúkrun hans
er nokkuð umfangsmikil í starfsemi vökudeildarinnar án þess þó
að vera skilgreind sérstaklega og ekki eru til verklagsreglur fyrir
hjúkrun þessa hóps.
Þegar barn fæðist þarf það að aðlagast lífinu utan legs. Þessi
aðlögun er lífeðlisleg og á fyrstu klukkustundum lífsins þarf
barnið að sjá sjálft um að halda á sér hita, öndun fer af stað,
blóðrásin breytist og það þarf sjálft að stýra blóðsykri. Aðlögunin
stendur yfir fyrstu 12 klst. í ævi barnsins. Þó að þetta gangi
yfirleitt vel eru alltaf einhver börn sem aðlagast ver en önnur
(Leone og Finer, 2006; Sinha og Donn, 2006; Askin, 2001). Þó
að nokkuð öruggt sé að áhættumat svipað því sem á sér stað á
vökudeild LSH eigi sér stað á flestum sjúkrahúsum þar sem er
fæðingardeild, nýburagjörgæsla eða vísir að nýburagjörgæslu,
er ekki auðvelt að finna rannsóknir um þennan hóp (Allison og
Burcin, 2011; Richardson o.fl., 2005; Wheeler og Tudhope,
1994; Yee o.fl., 2008; Zupancic og Richardson, 1998). Í
rannsókn Zupancic og Richardson (1998), sem að vísu var
aðallega gerð til að skoða kostnað, kemur fram að áhættumat
nýbura er tímafrekt, en bráðleikastigið er minna en við
beina innlögn og dregur því úr kostnaði og álagi á starfsemi
nýburagjörgæslu. Samsetning þess áhættuhóps nýbura sem
þeir skoðuðu endurspeglaði samsetningu heilbrigðra, nýfæddra
barna sem fæddust á því tímabili sem rannsókn þeirra stóð yfir.
Algengasta ástæða fyrir innlögn var útilokun á blóðeitrun eða
sýkingu og næstalgengasta ástæðan var öndunarerfiðleikar.
Meiri líkur eru taldar vera á fylgikvillum eftir fæðingu ef börn eru
léttari en 2500 g eða þyngri en 4500 g (Olesen o.fl., 2003). Talið
er líklegra að léttburar og þungburar þurfi á gjörgæslu að halda
eftir fæðingu (Steer, 2004). Apgar­stigun metur hjarta­, lungna­
og taugastarfsemi barns við fæðingu. Apgar er skipt niður í
fimm hluta: Hjartsláttartíðni, öndun, vöðvatónus, svar við áreiti
og litarhátt. Þessir þættir eru skoðaðir einni og fimm mínútum
eftir fæðingu og stundum einnig 10 mínútum eftir fæðingu ef
stigun hefur verið lág í hin tvö skiptin. Fyrsta líkamsskoðun er
gerð á fyrstu mínútu eftir fæðingu til að meta hvernig aðlögun
að lífi utan móðurkviðs gengur. Skoðun eftir fimm mínútur gefur
svo meiri upplýsingar um getu barns til að jafna sig og aðlagast
eftir fæðingu (Rudolph og Garcia­Prats, 1986). Rannsóknir
sýna að nauðsynlegt er að fylgjast vel með nýbura strax eftir
fæðingu. Fyrstu fjórar klukkustundirnar þarf að fylgjast reglulega
með lífsmörkum (öndun, hjartslætti, súrefnismettun, blóðþrýstingi
og líkamshita) og endurmeta meðferð í samræmi við ástand
barnsins (Wheeler og Tudhope, 1994). Thilo og Rosenberg
(2007) telja megineinkenni öndunarerfiðleika hjá nýburum vera
stunur, inndrætti og nasavængjablakt og öndunartíðni hærri en
60 andardrættir á mínútu. Helstu ástæður öndunarvanda hjá
nýfæddum börnum tengjast blóðrás og lungum. Algengast eru
vot lungu, að barnið fái slím, legvatn eða barnabik ofan í lungu,
meðfædd lungnabólga og loftleki (loftbrjóst). Aðrar ástæður eru til
dæmis linur barki og bjúgur eða bólga í öndunarfærum. Í rannsókn
Yee o.fl. 2008 kemur fram að minni líkur eru á að börn sem fæðast
með fyrir fram ákveðnum keisaraskurði eftir 37 vikur og 4 daga
greinist með öndunarerfiðleika og þurfi gjörgæslu en þau börn
sem eru styttra meðgengin. Þeir félagarnir skoðuðu alla fyrir fram
ákveðna keisaraskurði þar sem barn var lifandi fætt eftir 36 vikna
meðgöngu og fæðingarþyngd var 2500 g eða meira, árið 2004­
2005 í Calgary í Kanada. Líkur á innlögn voru meiri eftir því sem
barn var yngra og ef það var drengur. Snorri F. Dónaldsson o.fl.
(2007) könnuðu tíðni öndunarerfiðleika hjá fullburða börnum sem
fæddust með fyrir fram ákveðnum keisaraskurði á kvennadeild
LSH á árunum 1996­2005 og fengu öndunarerfiðleika vegna
votra lungna eða glærhimnusjúkdóms. Þeirra niðurstöður eru
svipaðar niðurstöðum Yee o.fl. (2008) um að því yngra sem barnið
var því meiri líkur voru á þessum sjúkdómum og að aukin hætta er
á lungnaháþrýstingi hjá þessum börnum. Einnig er áhugavert að
á seinni hluta rannsóknartímabilsins fækkaði fyrir fram ákveðnum
keisaraskurðum fyrir 39 vikna meðgöngu eftir að vinnureglur um
tímasetningu þeirra voru settar á kvennadeild spítalans árið 2001.
Útfall hjarta og súrefnisnotkun eykst mikið strax eftir fæðingu
og er meira þá en nokkru sinni seinna á ævinni. Hjartavöðvi
nýbura hefur takmarkaða getu til að auka slagmagn og því
er útfall háð hjartsláttartíðni. Eðlilegur hjartsláttur nýbura er
100­180 slög á mínútu í vöku, en 80­160 slög í svefni (Alyn
og Baker, 1992). Aukin hjartsláttartíðni getur auðveldað og
aukið útfall hjartans en of hraður hjartsláttur getur gert það að
verkum að hjarta fyllist ekki nægilega af blóði í diastólu.
Á síðustu árum hafa sjónir rannsakenda beinst að þeim börnum
sem á ensku eru kölluð „late preterm“ eða „near term“ en það
eru börn sem fæðast eftir 34­37 vikna meðgöngu. Þau eru á
milli þess að vera fyrirburar og fullburða hvað fæðingarþyngd
og þroska varðar og eru oft metin sem fullburða börn. Þetta
getur þó valdið vandamálum, þar sem þessi börn eru í meiri
hættu á að verða fyrir blóðsykursfalli og kólnun. Talsverður
munur getur verið á uppákomum hjá börnum fæddum eftir
34­35 vikna meðgöngu og þeim sem eru fædd eftir 36­37
vikna meðgöngu (Laptook og Jackson, 2006).
Ofkæling er ein helsta ástæða ungbarnadauða í heiminum og
því mikilvægt að huga vel að hita nýbura og umhverfi þeirra
(Fransson o.fl., 2005). Kalt barn getur hætt að stynja fljótlega
ef það er hitað í 36,5°C en það undirstrikar mikilvægi líkamshita
fyrir líðan og ástand nýbura (Klaus o.fl. 1986).
Þótt rannsóknir sýni að tímabundið blóðsykursfall sé hluti af
eðlilegu ferli aðlögunar nýbura (WHO, 1997) þá getur það
verið mælikvarði á það hvernig barn aðlagast lífinu (Haninger
og Farley, 2001). Þess vegna er nauðsynlegt að þekkja
áhættuþætti hjá barni fyrir lækkuðum sykri svo sem fæðing
með keisaraskurði, vaxtarskert börn, meðgöngusykursýki eða
sykursýki hjá móður og síðfyrirburar.
Þá hafa rannsóknir staðfest að aðskilnaður nýbura og móður
við innlögn á nýburagjörgæslu hefur áhrif á tengslamyndun
(Bialoskurski o.fl.1999; Fransson, ofl., 2005; Heermann o.fl.
2005; Wigert o.fl. 2006). Gagnreynd og ígrunduð ástæða þarf
því að vera fyrir því að aðskilja nýfætt barn frá foreldrum sínum
vegna áhættumats og inngripa.
Tilgangur rannsóknar
Markmið rannsóknarinnar var að skoða þá nýbura sem fara í
áhættumat á vökudeild og útskrifast þaðan án áframhaldandi
innlagnar, með tilliti til lengdar áhættumats, áhættuþátta fyrir