Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2011, Blaðsíða 28

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 87. árg. 201124
og heilsutengda færni, heldur einnig að koma í stað þjónustu
sem að öllu jöfnu er veitt á sjúkrahúsum (Thomé o.fl., 2003).
Heimaþjónusta nær yfir fjölbreytt svið, allt frá heilsueflandi
heimsóknum að líknarmeðferð. Í þessari grein er samvinna í
heimaþjónustu skoðuð frá sjónarhorni heimahjúkrunar. Fræðilega
mótast umfjöllunin af hugmyndum gerendanetskenningarinnar
(Actor Network Theory) (Law og Hassard, 1999) og greiningu
Opie (1997, 2000) á forsendum árangursríkrar teymisvinnu.
Þeir sem beita gerendanetskenningunni líta svo á að fyrirbæri,
atburðir og einstaklingar mótist af þeim tengslum sem þeir
búa við (Law, 1992, 1999). Hér er átt við tengsl bæði milli
efnislegra fyrirbæra og hugmynda og hugtaka sem stuðst er við í
samræðum (e. material­semiotic). Athyglin beinist að því hvernig
tengsl skapa og móta (e. enacting) gerendur, en hlutir og
fyrirbæri eru álitnir gerendur, líkt og mennirnir. Þessir þættir eru
samofnir, hafa áhrif hver á annan og eru í stöðugri mótun. Því
er mikilvægt að skoða eðli sambanda, áhrif þeirra og forsendur
þess að þau þróist.
Ítrekað hefur verið bent á mikilvægi vandaðrar teymisvinnu,
sérstaklega í umönnun einstaklinga með langvinn og margþætt
heilsufarsvandamál. Opie (1997, 2000) benti á að sú orðræða
sem starfsmenn hafa tileinkað sér mótar skilning þeirra á eðli
viðfangsefnanna, gildismat og áherslur í starfi. Orðræðan
dregur fram ólíka þætti í aðstæðum og erfiðleikum sjúklinga
og gefur með því ákveðna mynd af eðli verkefnanna. Sumir
starfsmenn leitast við að skilja sjónarhorn og reynslu sjúklinga,
tilfinningar þeirra og áherslur. Aðrir einbeita sér að því að
greina og meta þarfir og óskir um aðstoð við daglegt líf og
enn aðrir greina heilsufarsvandamál. Yfirleitt má finna eitthvert
samspil þessara þátta í orðræðu hvers og eins, en Opie beinir
athyglinni að því hvernig starfið mótast af orðræðunni. Hún
telur mikilvægt að fólk leggi sig fram um að átta sig á því hvaða
skilning samstarfsmenn þess hafa á starfinu og hvetur til þess
að þróaður sé einhvers konar samhljómur um það hvernig
ákjósanlegast sé að hugsa um sjúklinga og þá aðstoð sem
þeim er veitt. Hér vísar hún til þess að hugsa á gagnrýninn
(e. reflexive) hátt og að slíkt krefjist tíma og einbeitingar sem
mikilvægt sé að gera ráð fyrir.
Þó að rannsóknir sem fjalla um samstarf í heilbrigðisþjónustunni
beinist í auknum mæli að teymisvinnu hafa flestar þeirra fjallað
um samstarf starfsmanna við sjúklinga og aðstandendur þeirra.
Það sjónarmið er útbreitt að auka þurfi þátttöku þeirra sem
njóta þjónustu í ákvarðanatöku og umönnun. Ýmsir hafa sett
fram lýsingar á starfsaðferðum sem stuðla að því að raddir allra
fái notið sín og má þar nefna hugmyndir Helgu Jónsdóttur og
samstarfskvenna hennar um samvinnu (e. partnership) sjúklinga
og aðstandenda þeirra og heilbrigðisstarfsmanna (Ingadóttir
og Jonsdóttir, 2010). Heilsugæsluhjúkrunarfræðingar telja
að gott samstarf við sjúklinga og aðstandendur þeirra sé
forsenda árangurs í starfi (Stajuhar o.fl., 2010) og að með því
að beita opnum samskiptaaðferðum og leggja sig fram um
að hlusta á sjónarmið aðstandenda myndist traust (Lévessue
o.fl., 2010; Linden, 2010). Í Bretlandi og Norður­Ameríku er rík
hefð fyrir því að líta svo á að hlutverk aðstandenda í umönnun
sé umfangsmikið og að störf hjúkrunarfræðinga afmarkist við
fræðslu og stuðning (Ward­Griffin og McKeever, 2000). Á
Norðurlöndum hafa myndast aðrar hefðir þar sem þátttaka
hins opinbera er meiri (Wrede o.fl., 2008). Sambandið milli
þeirra sem njóta aðstoðar og aðstandenda þeirra er oft flókið
og lítil gagnkvæmni getur leitt til þess að aðstandendur finni
fyrir vanlíðan og þunglyndi og telji sig ekki geta haldið áfram að
sinna umönnun (Shim o.fl., 2011). Eldri borgarar eiga oft erfitt
með að sætta sig við að þiggja opinbera aðstoð, sérstaklega
í upphafi umönnunar (Gantret o.fl., 2008) og í sumum tilvikum
finna þeir og aðstandendur þeirra til vanmáttar í samskiptum
við hjúkrunarfræðinga og telja að ekki sé tekið mið af þekkingu
þeirra og óskum (Lindahl o.fl., 2010; Oudshoorn o.fl., 2007).
Greinilegt er að samstarf er mikilvægur þáttur heimaþjónustu
og leitað verður svara við rannsóknarspurningunni: Hvað
einkennir samstarf í heimahjúkrun og hvernig verður það
styrkt?
AÐFERÐ
Rannsóknaraðferðin var etnógrafísk (Hammersley og Atkinson,
1995; Latimer, 2003a, 2003b; Purkis, 2003). Hún felst í
því að rannsakandi fylgist með daglegu lífi, samskiptum og
athöfnum þeirra sem rannsóknin beinist að. Etnógrafía passar
vel í rannsóknum þar sem leitast er við að lýsa því hvernig
einstaklingar og fyrirbæri mótast (e. enacting) í ólíku samhengi,
líkt og gert er hér (Pols, 2004).
Gagnasöfnun
Höfundur sá um alla gagnasöfnun og fór hún fram frá byrjun
mars til loka júní og í desember árið 2010. Unnið var með fimm
heimahjúkrunarteymum sem starfa í heimaþjónustu á Stór­
Reykjavíkursvæðinu. Hvert teymi samanstóð af teymisstjóra
sem er ávallt hjúkrunarfræðingur og 2­5 sjúkraliðum. Höfundur
fylgdi hjúkrunarfræðingum og sjúkraliðum við dagleg störf eins
og vitjanir, samráðsfundi með félagsþjónustunni og fundi í
teyminu. Athuganirnar beindust að hjúkrun einstaklinga 80 ára
og eldri og fylgst var með hvernig starfsmennirnir lögðu vinnuna
niður fyrir sig og hvernig hún var útfærð. Jafnframt voru tekin
viðtöl við fimm teymisstjóra og þá sem nutu þjónustunnar, en
að auki fóru fram óformleg viðtöl við fjölmarga aðila. Athyglinni
er beint að eðli samvinnu sem reyndist vera mikilvægur þáttur
vandaðrar heimaþjónustu.
Greining gagna
Rannsóknargögn voru vettvangslýsingar og vélrituð
einstaklings viðtöl. Við greiningu gagna var tekið mið af hinni
fræðilegu nálgun sem var kynnt í inngangi. Gögnin voru ítrekað
lesin yfir. Smám saman myndaðist skilningur á því hvernig
samvinna mótar starfið.
Siðfræðileg álitamál
Vísindasiðanefnd veitti leyfi fyrir rannsókninni og framkvæmd
hennar var tilkynnt til Persónuverndar. Etnógrafískar rannsóknir
gera heilmiklar kröfur til þátttakenda. Þeir eru meðal annars
beðnir um að ræða málefni sem tengjast atriðum sem við
lítum yfirleitt á sem einkamál. Því koma oft fram viðkvæmar