Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2011, Blaðsíða 62

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 87. árg. 201158
með húðvandamál voru meðvitaðir um að ástand húðarinnar
væri ekki eðlilegt. Eins og í rannsókn Herlufsen o.fl. (2006)
jókst vitund stómaþeganna eftir því sem ástand húðar varð
alvarlegra. Flestir þessara einstaklinga virðast ekki telja ástand
húðarinnar óeðlilegt fyrr en um meðal alvarleg eða alvarleg
vandamál er að ræða. Niðurstöðurnar benda til þess að þörf
sé á aukinni fræðslu til stómaþega um útlit heilbrigðrar húðar
í kringum stóma og mikilvægi þess að greina og meðhöndla
húðvandamál á byrjunarstigi.
Leki hægða undir stómaplötu hafði sterka fylgni við húðvandamál
og einstaklingar með hátt lekastig höfðu alvarlegri húðvandamál
en þeir sem voru með lágt lekastig. Húðvandamál voru
algengari hjá einstaklingum með garnastóma en einstaklingum
með ristilstóma sem ef til vill skýrist af því að lekavandamál
voru tíðari. Þetta hafa fleiri rannsóknir sýnt (Herlufsen o.fl.,
2006) og bendir til þess að erfiðara sé að koma í veg fyrir
leka hjá stómaþegum með garnastóma vegna þynnri úrgangs
en algengasta ástæða húðvandmála var einmittt erti­snerti
húðbólga sem meðal annars getur stafað af því að hægðir
liggja við húðina (Herlufsen o.fl., 2006; Lyon o.fl., 2000). Því
er mikilvægt að hjúkrunarfræðingar tryggi að þessi hópur
hafi úræði og leiðbeiningar til að koma í veg fyrir leka og
húðvandamál. Erfitt getur reynst að fá stómabúnað til að
festast tryggilega við húð sem ekki er heil sem enn eykur á
leka. Það er því mikilvægt að ná að brjóta upp vítahring leka og
húðrofs (Rolstad og Erwin­Toth, 2004). Á rannsóknartímabilinu
lækkaði hlutfall þeirra sem kvaðst eiga við tíð lekavandamál
að stríða og ástand húðar batnaði. Sá þáttur sem hafði hvað
sterkust tengsl við bætt ástand húðar var að skipta úr flatri
yfir í kúpta stóma plötu en um helmingur íslenskra stómaþega
var með kúpta plötu í upphafi rannsóknar. Í viðtali 1 fengu
þátttakendur leiðbeiningar um meðferð húðar og stómabúnað
sem hentaði þörfum hvers og eins. Draga má þá ályktun að
með réttu vali á stómabúnaði sé hægt að minnka leka sem,
ásamt ráðleggingum hjúkrunarfræðings um umhirðu húðar,
hefur jákvæð áhrif á ástand húðarinnar.
Lífsgæði mældust minni eftir því sem húðvandamál urðu
alvarlegri sem samræmist niðurstöðum Nybaek o.fl. (2010)
þar sem húðvandamál í kringum stóma hafði fylgni við minni
lífsgæði.
Meðallífsgæðastig íslenska úrtaksins í viðtali 1 mældist 63 af
100 stigum. Kald o.fl., (2008) notuðu einnig Stóma QoL til að
meta lífsgæði stómaþega og fengu sambærilegar niðurstöður.
Ánægjulegt var að sjá að Stóma QoL stig íslenska úrtaksins í
upphafi rannsóknar mældist hærra en stig heildar úrtaksins.
Mjög jákvætt var að sjá að lífsgæði einstaklinganna mældust
betri eftir því sem lengra var liðið frá aðgerð, sem bendir til
þess að líf með stóma verði auðveldara eftir því sem árin líða.
Reglulegt eftirlit hafði ekki fylgni við Stóma QoL. Sú
niðurstaða stangast á við fyrri rannsóknir sem sýndu að
eftirlit stómahjúkrunarfræðinga hafði jákvæð áhrif á lífsgæði
stómaþega (Karadaq o.fl., 2003; Marquis o.fl., 2003). Það
vekur athygli hversu stór hluti íslensku þátttakendanna kvaðst
Í fjölþjóðlegu niðurstöðunum var leki sá þáttur sem hafði mesta
fylgni við lífsgæði. Eftir því sem leki undir plötu var tíðari þeim
mun lægra var Stóma QoL stigið, að meðaltali 2,17 stig fyrir
hvert lekastig. Munur á milli þess að segjast alltaf eða aldrei
upplifa leka undir plötu var að meðaltali 9,9 stig (p<0,0001).
(Tafla 2). Ástand húðar hafði einnig áhrif á lífsgæði. Að
meðaltali lækkuðu Stóma QoL stigin um 0,32 stig fyrir hvert
hækkað DET stig (p<0,0001).
Þeir þátttakendur sem höfðu farið í eftirlit vegna stómans
fyrir minna en 6 mánuðum höfðu lægra Stóma QoL stig en
þeir þátttakendur sem höfðu ekki farið í eftirlit í meira en ár
(p=0,024). Reglulegt eftirlit hafði ekki áhrif á Stóma QoL stig.
Í fjölþjóðlegu niðurstöðunum mældust meðal Stóma QoL
stigin fleiri í viðtali 2 eða 59,9 (±9,9) (p<0,0001). Hækkunin var
mest hjá einstaklingum sem voru oftast með leka undir plötu
í upphafi rannsóknar (p<0,001), í tilfellum þar sem tíðni leka
hafði minnkað mest milli viðtala (p<0,0001) og hjá þeim sem
voru með fæstu Stóma QoL stigin í upphafi rannsóknar. Að
meðaltali 4,9 stig hjá lægstu 25% úrtaksins, samanborið við
0,1 stig hjá hæstu 50% úrtaksins (p<0,0001).
Þættir tengdir stómabúnaði
Í upphafi rannsóknar sögðust 57% allra þátttakenda upplifa
leka (alltaf, oft eða stundum) undir plötu og 56% þurfa að
skipta óvænt um stómabúnað. Hlutfall þátttakenda sem
sögðust aldrei verða fyrir leka undir plötu, hækkaði frá 13% í
upphafi rannsóknar í 36% í lok rannsóknar (p<0,0001). Hlutfall
þátttakenda sem sögðust aldrei þurfa að skipta óvænt á
stómabúnaði hækkaði úr 12% í 34% milli viðtala (p<0,001).
Af þeim sem notuðu kúpta plötu sögðust 67%, alltaf, oft eða
stundum upplifa leka samanborið við 54% þeirra sem notuðu
flata plötu og 63% þeirra sem notuðu kúpta plötu, sögðust
alltaf, oft eða stundum þurfa að skipta óvænt um stómabúnað,
samanborið við 55% þeirra sem notuðu flata plötu.
Þátttakendur með garnastóma upplifðu frekar leka og þörf fyrir
óvænt skipti á stómabúnaði en þátttakendur með ristilstóma.
Milli viðtala minnkuðu lekavandamál meira hjá einstaklingum
með garnastóma (p<0,0001).
UMRÆÐUR
Tíðni og alvarleiki húðvandamála meðal íslenskra stómaþega
hefur ekki verið skoðaður áður með þessum hætti. Rannsóknin
leiddi í ljós háa tíðni húðvandamála heildarúrtaksins (60%), sem
samræmist fyrri rannsóknum (Colwell o.fl., 2001; Gooszen
o.fl., 2000; Herlufsen o.fl., 2006; Lyon o.fl., 2000; Nugent
o.fl., 1999; Robertson o.fl., 2005; Salvadalena, 2008) og að
ástand húðar íslenskra stómaþega er sambærilegt og í öðrum
löndum. Flest þessara húðvandamála voru mild eða meðal
alvarleg (84%) sem samræmist niðurstöðum Herlufsen o.fl.
(2006) þar sem 90% húðvandamála flokkuðust sem mild eða
meðal alvarleg. Vitund stómaþega á heilbrigði eigin húðar
var betri í þessari rannsókn en í rannsókn Herlufsen o.fl.
(2006) þar sem einungis 38% stómaþega sem greindir voru