Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2011, Blaðsíða 59

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 87. árg. 2011 55
Ritrýnd fræðigrein
SCIENTIFIC PAPER
Herlufsen o.fl., 2006; Lyon o.fl., 2000; Nugent o.fl., 1999;
Robertson o.fl., 2005; Salvadalena, 2008) og algengasta
ástæðan er leki hægða eða þvags undir stómaplötu (Herlufsen
o.fl., 2006; Lyon o.fl., 2000; Rolstad og Erwin­Toth, 2004).
Húðvandamál valda ekki einungis óþægindum og sársauka,
heldur geta þau einnig leitt til þess að að erfitt er að festa
stómabúnað tryggilega við húðina sem eykur líkur á leka
og hefur áhrif á lífsgæði stómaþegans (Pittman o.fl., 2008;
Nybaek o.fl., 2010).
Stóma hefur einnig áhrif á andlega líðan stómaþega (Richbourg
o.fl., 2007). Þeir þurfa að takast á við margvíslegar breytingar,
svo sem að horfast í augu við breytta líkamsímynd (Pieper
og Mikols, 1996), kynlífsvandamál (Nugent o.fl., 1999; Pieper
og Mikols, 1996; Richbourg o.fl., 2007), breytingar á svefni
(Richbourg o.fl., 2007) og áhyggjur vegna leka og lyktar (Pieper
og Mikols, 1996). Þrátt fyrir að mörgum stómaþegum gangi
vel að aðlagast lífi með stóma þá er einnig stór hluti sem á í
erfiðleikum og fylgikvillar stómans geta leitt til kvíða (Nugent
o.fl., 1999), félagslegrar einangrunar (Gooszen o.fl., 2000),
breytinga á lífsstíl og minnkaðra lífsgæða einstaklingsins
(Nugent o.fl., 1999).
Markmið rannsóknarinnar var að meta ástand húðar kringum
stóma og lífsgæði stómaþega, ásamt því að kanna áhrif
SenSura stómabúnaðar á þessa þætti.
AÐFERÐ
Rannsóknarsnið
Rannsóknin var fjölþjóðleg megindleg rannsókn án saman­
burðar, í kjölfar markaðssetningar á stómabúnaði, með áherslu
á ástand húðar og lífsgæði.
Þátttakendur
Þátttakendur voru 3.017 stómaþegar í 18 löndum, þar af 73
á Íslandi. Í öllum þátttökulöndum nema Íslandi, voru mögulegir
þátttakendur fundnir í sjúkraskýrslum og þeim boðin þátttaka
bréflega eða símleiðis. Á Íslandi var notast við þýðis úrtak.
Öllum stómaþegum var sent kynningarbréf frá dreifingaraðila
stómavara þar sem þeim var boðin þátttaka í rannsókninni.
Rannsóknin var einnig kynnt á fundi Stómasamtakanna á
Akureyri og í Reykjavík, í tímariti og á heimasíðu samtakanna.
Skilyrði fyrir þátttöku voru að hafa verið með ristil­ garna­ eða
þvagstóma í að minnsta kosti 6 mánuði, vera að minnsta kosti
18 ára og með vitsmunalega getu til að skilja spurningalistana
og rannsóknina. Þungaðar konur, konur með barn á brjósti,
einstaklingar með fleiri en eitt stóma og einstaklingar sem
notuðu tappa í stóma voru útilokaðir frá rannsókninni. Þar
sem SenSura stómabúnaður fyrir þvagstóma var ekki kominn
á markað á Íslandi þegar rannsóknin var framkvæmd var sá
hópur ekki hafður með í íslenska þýðinu. Það sama gilti um
fleiri þátttökulönd.
Mælitæki
Við framkvæmd rannsóknarinnar var notað staðlað matstæki,
Ostomy Skin Tool (hér eftir kallað OST), til að meta ástand
húðar og greina orsök húðvandamála. Matstækið sem var
þróað af alþjóðlegum hópi 12 sérfræðinga í stómahjúkrun
metur þrjá þætti: litabreytingu (Discolouration), fleiður (Erosion)
og ofholdgun (Tissue overgrowth) húðar. Fyrir hvern þátt eru
gefin stig frá 0­2 eftir vaxandi umfangi húðvandamáls og 0­3
eftir vaxandi alvarleika. Stigin eru lögð saman og þannig fást
að hámarki 5 stig fyrir hvern þátt. Ef umfang húðvandamáls
er 0 verður alvarleika stig sjálfkrafa 0 (stig getur því aldrei
orðið 1). Stig fyrir alla þrjá þættina samanlagt kallast DET
stig og eru á bilinu 0­15. Við greiningu á húðvandamálum var
notaður við leiðarvísir þar sem útliti og einkennum algengra
húðsjúkdóma sem tengjast stóma er lýst. Vandamálin voru
flokkuð samkvæmt þessu í erti-snerti húðbólgu, snertiofnæmi,
áverka, ástand vegna undirliggjandi sjúkdóms, sýkingar og
annað (Martins o.fl., 2008).
Réttmæti og áreiðanleiki OST matstækisins hefur reynst
viðunandi þegar það er notað af stómahjúkrunarfræðingum
þjálfuðum í notkun þess. Innra samræmi (K=0,84) og
samræmi milli matsmanna (K=0,54) var mælt með kappastuðli
Cohens (K) (Jemec o.fl., 2011). Við mat á réttmæti voru
niðurstöður á mati á húð samkvæmt OST bornar saman
við mat hóps sérfræðinga eftir “Gold Standard” þar sem
húðvandamálum var skipt í mild (DET 2­3), meðal (DET 4­6)
og alvarleg (DET 7­15) húðvandamál. Samræmi milli mats
stómahjúkrunarfræðinga og sérfræðinga hópsins var 83%
(Martins o.fl., 2010). Ekki var talin þörf á frekari prófun á
íslenskri þýðingu OST þar sem matstækið byggist ekki síður
á myndum en orðum.
Við mat á lífsgæðum var notað matstæki sem heitir Stoma
QoL (hér eftir Stóma QoL) og var það hannað og staðlað af
Prieto o.fl. (2005) til að meta lífsgæði einstaklinga með ristil
eða garnastóma. Spurningalistinn byggist á þarfapýramída
Maslows og niðurstöðum úr eigindlegri rannsókn með 169
stómaþegum um hvaða þættir varða lífsgæði þeirra mest.
Sambærileg atriði úr viðtölunum voru fundin og útbúinn
listi með 37 fullyrðingum sem var fækkað niður í 20 með
þáttagreiningu. Fullyrðingarnar snúa að áhyggjum varðandi:
svefn, athafnir daglegs lífs (þar á meðal þáttum sem tengjast
umönnun stóma), samband við fjölskyldu og nána vini og
önnur félagsleg samskipti. Svarmöguleikar eru á fjögurra þrepa
raðkvarða: alltaf (1), stundum (2), sjaldan (3) og aldrei (4).
Samanlögð stig (20­80) voru umreiknuð yfir á 0 til 100 skala,
þar sem fleiri stig gefa til kynna betri lífsgæði.
Við forprófun spurningalistans (Prieto o.fl., 2005) reyndist
innri áreiðanleiki, Cronbachs alfa, vera 0,92. Áreiðanleiki
endurtekinnar prófunar, Spearman fylgnistuðull, reyndist 0,88.
Stóma QoL matstækið var þýtt úr ensku yfir á íslensku fyrir
þessa rannsókn, bakþýtt og forprófað með vitrænni viðtalstækni
(Cognitive Interviewing) með níu stómaþegum. Áreiðanleiki
endurtekinnar prófunar á íslenskuðum spurningalista var
sambærilegur við ensku útgáfuna, Spearman fylgnistuðull
0,95 og innri áreiðanleiki 0,9. Eftir forprófun voru gerðar
smávægilegar breytingar á orðalagi fjögurra spurninga (Guðrún
Petra Árnadóttir o.fl., 2008).