Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2011, Síða 65

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 87. árg. 2011 61
Ritrýnd fræðigrein
SCIENTIFIC PAPER
fjárhagslegri stöðu og togstreitu sem skapast gjarnan á milli þess
að mæta kröfum móðurhlutverksins og eigin þörfum til vaxtar og
þroska. Íslenskar rannsóknir hafa gefið vísbendingar um að ungur
aldur móður auki líkur á foreldrastreitu og þunglyndiseinkennum
(Sigfríður Inga Karlsdóttir o.fl., 2007; Thome, 1998). Samkvæmt
rannsókn Mörgu Thome (1998) eru helstu streituvaldar íslenskra
mæðra þessir: sambúðar­ og samskiptaerfiðleikar, erfiðleikar við
uppeldi barna, félagslegir erfiðleikar og heilsufarsvandi móður og
annarra fjölskyldumeðlima. Rannsóknir eru samhljóma um þá
staðreynd að unglingsmæður samanborið við eldri mæður eru
um það bil tvisvar sinnum líklegri til að fá einkenni þunglyndis
(Sigfríður Inga Karlsdóttir o.fl., 2007; Cox o.fl., 2008). Auk
þunglyndis finna unglingsmæður oft fyrir einangrun, einmanaleika
og dapurleika sem getur haft áhrif á skynjað álag sem stúlkan
upplifir sem og sjálfsálit hennar tengdu uppeldi barnsins (Cox
o.fl., 2008). Lágt sjálfsálit unglingsstúlkna eykur líkur á þróun kvíða
og fæðingarþunglyndis og dregur úr getu þeirra til að tengjast
barninu tilfinningaböndum (Wahn og Nissen, 2008).
Góður stuðningur við þungaðar stúlkur, einkum í formi
tilfinningalegs stuðnings, beinnrar aðstoðar og efnahagslegs
stuðnings hefur jákvæð áhrif á líkamlega og andlega líðan
þeirra, ýtir undir vellíðan og skilar sér einnig í bættri líðan barns
(Benson, 2004; Molina o.fl., 2009). Fjölbreyttur félagslegur
stuðningur getur veitt vörn gegn mögulegum skaða á heilsu
og andlegri líðan unglingsmæðra og dregið úr foreldrastreitu
og þunglyndiseinkennum (Latrourneau o.fl., 2004; Thome,
1998; Molina o.fl., 2009). Þó svo að stuðningur fagaðila sé
mikilvægur þá hefur einmitt komið í ljós að fjölskyldan veitir
unglingsmæðrum hvað mestan stuðning og hefur jákvæð áhrif
á sjálfsálit og lífsánægju þeirra (Benson, 2004). Rannsókn
sem gerð var í Norðvestur­Englandi sýndi að árangursríkasti
stuðningurinn kom frá einstaklingum sem stúlkan þekkti
vel og bar traust til en móðir stúlkunnar, maki hennar eða
ljósmóðir voru þeir aðilar sem oftast voru nefndir sem helstu
stuðningsaðilarnir (Dykes o.fl., 2003).
Rannsókn Judith (2006) sýndi að það sem skipti mestu
varðandi vellíðan á meðgöngu og í móðurhlutverki var góður
stuðningur, einkum frá móður. Mæður gegna lykilhlutverki í
að veita hagnýtar upplýsingar, eru einnig best til þess fallnar
að sinna barnagæslu og veita fjárhagslegan stuðning. Þessi
stuðningur hefur sýnt fram á jákvæð áhrif á andlega líðan
unglingsmæðra og hefur einnig jákvæð áhrif á skólagöngu
þeirra (Maposa og SmithBattle, 2008). Stuðningur frá fjölskyldu
stuðlar einnig að betri samskiptum stúlku við barn sitt og
hefur jákvæð áhrif á þroska þess. Þegar unglingsmóðir er í
góðu sambandi við barnsföður sinn hefur það leitt af sér meiri
lífsánægju stúlkunnar og jákvæðari lífsviðhorf en því miður
hefur reynslan sýnt að þessi sambönd unglingsmæðra við
barnsfeður sína eru yfirleitt ekki langlíf (Latrourneau o.fl., 2004).
Stuðningur frá samfélaginu eða frá viðeigandi stofnunum skiptir
meginmáli í áframhaldandi skólagöngu stúlkunnar. Niðurstöður
rannsóknar Sadler o.fl., (2007) sýndu að þær mæður sem
héldu áfram námi, með aðstoð stuðningskerfis sérstaklega
sniðnu að unglingsforeldrum, voru líklegri til þess að halda
áfram í skóla og útskrifast. Haldi stúlkur áfram skólagöngu eru
þær líklegri til að mynda sterkari tengsl við börn sín, minni líkur
eru á endurtekinni þungun og börnin virðast ná betri heilsu og
auknum þroska (Benson, 2004).
Ungar mæður eru viðkvæmur hópur og líklegri til að þjást
af þunglyndi, finna fyrir ýmsum heilsufars­ og álagsþáttum
auk þess að takast frekar á við ákveðna togstreitu vegna
krafna móðurhlutverksins og þörf fyrir að þroskast áfram sem
unglingur. Rannsóknir sýna að góður stuðningur dregur úr
álagi og eykur á vellíðan ungra mæðra. Á höfuðborgarsvæðinu
virðast sérhæfð úrræði fyrir ungar mæður ekki vera ýkja
mörg utan starfsemi nokkurra stuðningshópa auk verkefnisins
Meðganga, móðir, barn sem nýlega var sett á laggirnar. Engar
rannsóknir hérlendis hafa, að því höfundar best vita, verið
gerðar á viðfangsefninu. Megintilgangur rannsóknarinnar var
að skyggnast inn í reynsluheim unglingsmæðra í gegnum
barneignaferlið og leitast við að öðlast dýpri sýn á aðstæður
þeirra hvað félagslegan stuðning varðar og skynjun þeirra á
stuðningi frá nánasta umhverfi og samfélaginu í heild.
AÐFERÐ
Rannsóknarsnið. Rannsóknarsniðið er eigindlegt og var stuðst
við fyrirbærafræðilega nálgun. Með viðtölum var skyggnst inn
í reynsluheim þátttakenda og hvernig þeir skynja stuðning og
stuðningsleysi. Gögnin voru síðan greind með hliðsjón af aðferð
Colaizzi (Munhall, 1994; Sanders, 2003). Til að tryggja réttmæti
gagnanna var, meðan á viðtölunum stóð, leitað skýringa á
frásögnum og staðfestingar á skilningi rannsakanda. Í þeim tilvikum
sem tekin voru tvö viðtöl var í síðara viðtalinu leitað staðfestinga á
atriðum fyrra viðtals, ef eitthvað reyndist óljóst (Kvale, 1996).
Val á þátttakendum. Tilgangsúrtak sex unglingsmæðra var
valið í samstarfi við ljósmæður í mæðravernd við Heilsugæslu
höfuðborgarsvæðisins en þær kynntu rannsóknina fyrir
þátttakendum og komu þeim í samband við rannsakendur.
Skilyrði til þátttöku var að stúlkurnar væru 18 ára eða yngri og að
þær ættu von á barni eða hefðu nýlega eignast barn. Stúlkurnar
voru á aldrinum 14­17 ára við upphaf meðgöngu. Viðtölin voru
alls níu þar sem helmingur þátttakenda hitti rannsakanda bæði á
meðgöngu og eftir fæðingu en helmingur einungis eftir fæðingu.
Börnin voru tveggja til átta mánaða gömul þegar viðtölin voru
tekin. Mikill samhljómur var í reynslu stúlknanna þannig að ákveðin
mettun náðist í gagnasöfnuninni og úrtakstærð því raunhæf.
Viðtalsrammi. Skyggnst var inn í reynsluheim stúlknanna frá
því að þær uppgötvuðu þungunina þar til nokkrum vikum
eða mánuðum eftir fæðingu. Einkum var lögð áhersla á
að skoða skynjaðan stuðning og stuðningsleysi. Dæmi um
lykilspurningar voru: Hvað skynjaðir þú sem mestan stuðning á
þessum tíma? Í hverju fólst stuðningurinn? Hvað var jákvæður
stuðningur og hvað ekki?
Siðfræði. Áður en til gagnaöflunar kom voru leyfi fengin fyrir
framkvæmd rannsóknarinnar frá vísindasiðanefnd heilbrigðis­
ráðuneytis (09­139) og forstöðumönnum Heilsugæslu höfuð­
borgar svæðisins auk þess að rannsóknin var tilkynnt til