Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2011, Qupperneq 11

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 5. tbl. 87. árg. 2011 7
Halldórsdóttir og Alda Gunnarsdóttir,
2004). Þessi rammi hefur síðan verið
rann sakaður og endurskoðaður og sýnir
mynd 1 þann fræðilega ramma sem
nú er byggt á (Ingadottir og Jonsdottir,
2006b; Ingadottir og Jonsdottir, 2007;
Jonsdottir, Litchfield og Pharris, 2003,
2004).
Ramminn er samhljóma skrifum um
heilbrigðisþjónustu fyrir langveika (e.
chronic care model) (Wagner, Austin og
Von Korff, 1996) og ekki síst rannsóknum
á samráði við sjúklinga og fjölskyldur
þeirra um það að takast á við og lifa við
langvinnt og flókið heilsufarsvandamál (sjá
Jonsdottir o.fl., 2004). Í samræðunum
er lögð áhersla á opin samskipti þar
sem skoðað er hvað skjólstæðingar bera
fyrir brjósti er varðar heilsufarsvanda
sjúklingsins. Gert er ráð fyrir að merking
heilsufarsvandans sé ekki að fullu ljós
þegar samskipti hefjast. Þannig eru
gildismat skjólstæðinga, afstaða þeirra til
sjúkdómsins, áhrif hans og afleiðingar og
það samhengi, sem þessir þættir hafa,
ekki einföld atriði heldur þarf að laða þau
fram með samræðum. Í samræðunum er
markmiðið að öðlast nýjan og notadrýgri
skilning. Í þessum skilningi liggja síðan
tækifæri og möguleikar til að taka öðruvísi
á málum: að breyta afstöðu sinni, atferli
og jafnvel að einhverju leyti aðstæðunum.
Þrír þættir eru sérstaklega hafðir í huga
þó þeir ráði ekki áherslum í samræðunum.
Þess er vænst að samræður á þessum
forsendum leiði síðan til þess að heilbrigði
sjúklings og fjölskyldu eflist.
Þátttaka fjölskyldu. Gengið er út frá því
að lungnasjúkdómar, líkt og flestir lang­
vinnir sjúkdómar, hafi djúpstæð áhrif
á fjölskylduna. Þannig er samvinna
við fjölskylduna á sömu forsendum
og við sjúklinginn veigamikil og hefur
hjúkrunarfræðingur frumkvæði að henni.
Líf með einkennum. Andþyngsli eða mæði
eru aðaleinkenni LLT og í kjölfarið má
búast við ýmsum fleiri einkennum. Má þar
nefna næringarskort, kvíða, þunglyndi,
þreytu, félagslega einangrun, úthaldsleysi
og ekki síst sektarkennd. Þannig vegur
mat og meðferð á einkennum þungt í
starfseminni. Auk þess eru reykingar
hugsanlega til staðar, beinar eða óbeinar.
Í samráðinu er reynsla sjúklinganna og
fjölskyldna þeirra í forgrunni og leitast
er við að vera þeim samferða við að
feta nýjar leiðir sem þau hefur oft skort
kjark til að fara inn á og verið þess
í stað ein að glíma við vandamálin.
Hér er byggt á margvíslegri þekkingu:
klínískum leiðbeiningum, rannsóknum
á reynsluheimi lungnasjúklinga, hjúkrun
fjölskyldna og fleira. Oft þarf að vinna
með þekkingu og afstöðu til heilsufars
sjúklings, eðli sjúkdóms og meðferð og
einnig getur þurft að útskýra og vinna með
skilning á nýafstaðinni versnun sem hefur
ef til vill haft djúpstæði áhrif á viðkomandi.
Aðgangur að heilbrigðisþjónustu. Ýmsir
sem glíma við LLT hafa átt erfitt með
að leita sér tímanlega aðstoðar þegar
sjúkdómurinn versnar (Jonsdottir, 2007).
Má skýra það meðal annars með því að
einkenni geta verið breytileg frá einum
tíma til annars, einkenni versna stundum
hægt og lengi má halda í vonina um að
hlutirnir lagist. Margir þekkja ekki þá
þjónustu sem í boði er og heilbrigðiskerfið
reynist mörgum flókið. Langvinn og erfið
veikindi leiða gjarna til framtaksleysis,
margir þjást af sektarkennd og reyna
að forðast aðstæður þar sem þeim
er hafnað. Komur á bráðadeild hafa
oft reynst sjúklingum og fjölskyldum
þrautaganga og hafa sjúklingar þurft að
bíða þar lengi áður en mat og meðferð
hefst. Einnig getur fólki reynst erfitt að
greina frá þörfum sínum og vanlíðan og
leita réttar síns og þannig hugsanlega
farið á mis við mikilvæga þjónustu
(Jonsdottir, 2007).
Heilbrigði. Í ljósi meginmarkmiða þjón­
ustu nnar um að viðhalda og bæta
lífsgæði er heilbrigði í víðum skilningi
meginatriði þegar litið er til árangurs
hjúkrunarþjónustunnar. Orð skjól stæð­
inga og atferli vega þungt. Þar má
nefna að sjúklingur og fjölskylda telji
sig öruggari, hafi aukna vitund um eigið
heilsu far, þekki einkenni um versnandi
ástand og leiti úrræða, að þau geri kröfur
og geti sett sektarkennd til hliðar, auk
þess að næringar ástand batni. Einnig er
horft til breytingar á notkun annarrar heil­
brigðis þjónustu. Minni notkun á tiltekinni
þjónustu getur verið vísbending um betra
ástand. Hins vegar getur það líka gerst
að viðkomandi þarfnist meiri og fjöl­
þættari heilbrigðisþjónustu en hann hefur
haft. Þá er mikilvægt að sú þjónusta sé
viðeigandi og rétt tímasett.
Aðalatriði hjúkrunar­
þjónustunnar
Sjúklingi og fjölskyldu er mætt
á þeirra eigin forsendum og í
samvinnu er fundin leið til að
takast á við heilsufarsvandann
– heildstæð nálgun sem grund­
vallast á samráði.
Virðing er borin fyrir einstakl­
ingum og fjölskyldum og þeirra
reynsluheimi.
Samskiptin eru gagnkvæm og
leitast er við að skilja heilsufars­
vandann sameigin lega án þess
að leggja dóm á hann né að
ákveða úrræðin fyrir fram.
Hagkvæmni og hámarks árangur
haldast í hendur.
Mynd 1. Fræðilegur rammi um hjúkrunarþjónustuna.
Samræður
Þátttaka fjölskyldu
HeilbrigðiLíf með einkennum
Aðgangur að
heilbrigðisþjónustu