Þjóðmál - 01.03.2014, Side 31

30 Þjóðmál voR 2014
að víkja“) . En þetta er skáldaleyfi hjá
séra Matthíasi — eða í þessu tilfelli öllu
heldur bessa­leyfi: því, að engin rímnauð
gat knúið hann til þess að færa orðin
úr réttu lagi . Líklega hefur séra M . ekki
munað réttara í svip, er hann orkti .
Jón Ólafsson segir að vísa Matthíasar hafi
orðið til þess að allir hafi lært orðtak Jóns
forseta afbakað, því „almenningur hirðir lítt
um frumrit eða uppsprettur“:
Hvernig var þá einkunnarorð Jóns Sig­
urðs sonar? Það var stutt, ein tvö orð:
„Ekki víkja .“ Þessi orð lét hann grafa á
innsigli sitt — og þar standa þau enn, svo
að ekki verður um þráttað, hversu þau sé,
rétt eftir höfð .
Jón Ólafsson gerir ráð fyrir þeirri mótbáru
lesenda að orðin séu sömu merkingar:
„En þetta er alveg það sama“, kann ein­
hver að segja . Nei ekki alveg . Glögg og
næm hugsun finnur undir eins muninn .
„Aldrei að víkja“ gæti verið lífsregla – en
auðvitað eins vel grunnhyggins þrákálfs
eins og stefnufasts spekings . En „ekki
víkja“ er boðorð (commando­orð),
foringja­boðorð til fylgismanna, og –
sjálfs sín . (Reykjavík 24 . júní 1911 .)
Vel má vera að það sé rétt hjá Jóni Ólafs syni
að það hafi verið fyrir áhrif útfararsálms séra
Matthíasar að „aldrei að víkja“ breidd ist út
sem kjörorð Jóns Sigurðssonar . En hann var
ekki upphafsmaðurinn eins og áður hefur
komið fram . Líklega hefur það ekki hentað
að ávíta Eirík Briem, góðvin Hann esar og
Jóns . Hann hafði sjálfur verið virkjaður
í þágu endurskoðunarinnar . Í ræðu, sem
hann flutti um Jón forseta í samsæti á Hótel
Reykjavík 17 . júní 1911, voru fyrri ummæli
gleymd og grafin:
Orðtak hans: „Ekki víkja“, var ekki sprott ­
ið af neinni þrákelkni, heldur þeirri föstu
sannfæringu, sem honum var tamt að
mynda sér um málefnin, enda sáu menn
það oftast síðar, að hún var á góð um rök um
byggð . (Óðinn, júní 1911, bls . 17–18 .)
Ekki höfðu heimastjórnarmenn árangur sem erfiði . Er annars óskiljanlegt hvern­
ig þeim tókst að skapa nýja villu þegar þeir
reyndu að leiðrétta eldri missögn .
Tímaritið Skírnir birti þetta sama ár fjöl­
margar greinar um Jón í tilefni af aldar af­
mæli hans . Engar leiðréttingar á kjörorð inu
er þar að finna . Klemens Jónsson land ritari
skrifaði um Jón sem stjórnmálamann:
„Aldrei að víkja“ voru orð, sem Jón
Sigurðsson hafði valið sér sem einkunnar­
Næstu árin er óspart haldið áfram að nefna „Aldrei
að víkja“ sem kjörorð Jóns Sig­
urðssonar . Segja má að hátindinum
hafi verið náð þegar ákveðið var við
stofnun fálkaorðunnar [1921] að
kjörorðið skyldi verða einkunnarorð
í innsigli hennar . . . Það var ekki
fyrr en eftir lýðveldisstofnun
sumarið 1944 að settar voru nýjar
reglur um fálkaorðuna og ákveðið
að í innsiglinu skyldu vera orðin
„Eigi víkja“ . Þá höfðu einhverjir
framtakssamir menn athugað hið
gamla innsigli Jóns forseta . . . og
áttað sig á villunni .