Morgunblaðið - 31.12.2015, Blaðsíða 53

STJÓRNMÁL 53
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. DESEMBER 2015
F
relsishugmyndin er flókin og margþætt. Í íslenskri
stjórnmálaumræðu hefur frelsið oft verið skil-
greint með þröngum hætti, út frá hagsmunum
fárra en ekki endilega út frá hagsmunum fjöldans.
Stóru átakamálin í stjórnmálum liðins árs snúast
hins vegar ekki síst um frelsi allra. Ekki um verslunar- og við-
skiptafrelsi heldur frelsi í víðtækari skilningi þess orðs, frelsi
fólks í hnattvæddum heimi. Frelsi fólks snýst meðal annars um
frelsi almennings á Íslandi til að búa við mannsæmandi kjör.
Það snýst um hvernig við ætlum að skipta þeim gæðum sem við
eigum. Það snýst um aldraða og öryrkja, láglaunafólk og allt
það fólk sem á erfitt með að ná endum saman hver einustu mán-
aðamót. Það snýst um langa biðlista á opinberum heilbrigðis-
stofnunum og vaxandi greiðsluþátttöku sjúklinga í heilbrigð-
isþjónustu á sama tíma og einkaaðilar eru teknir að fjárfesta í
hvers kyns heilbrigðisþjónustu, væntanlega vegna arðsemi
hennar. Það frelsi snýst um lága grunnframfærslu Lánasjóðs
íslenskra námsmanna og um aðgengi eldra fólks að framhalds-
skólum landsins.
Þetta frelsi snýst ekki um frelsi í þröngum skilningi heldur
frelsi fólks til að fá að þroska hæfileika sína og lifa eins farsælu
lífi og mögulegt er. Og atburðir liðins árs hafa svo sannarlega
minnt okkur á að frelsi og farsæld er misskipt, í heiminum öll-
um en líka á okkar góða landi.
Þjóðflutningar
Þjóðflutningar hafa sett svip sinn á allt árið. Þar olli straum-
hvörfum fréttaljósmynd af litlum dreng, Alyan Kurdi. Hann var
einn þeirra Sýrlendinga sem flúðu heimaland sitt á árinu og
lagði ásamt fjölskyldu sinni í óvissuferð yfir Miðjarðarhafið.
Hann komst aldrei á leiðarenda. Myndin var kölluð Skipbrot
mennskunnar víða í erlendum miðlum.
Þá strax upphófust raddir um að ekki mætti einungis hugsa
um þá sem birtast á fréttamyndum. En fólkið á myndunum er
fólk eins og aðrir. Veruleiki þess er lýsandi fyrir veruleika
margra. Og þó að það sé óþægilegt að sjá svona beint framan í
vanda fólks í fjarlægum löndum þá megum við ekki brynja okk-
ur fyrir slíkum myndum heldur fáum við tækifæri til að sýna
samkennd í verki. Annars er hættan sú að við glötum mennsk-
unni.
En þjóðflutningarnir sem nú standa yfir snúast ekki einungis
um mennsku eða skort á henni. Þeir snúast um kerfislægt mis-
rétti sem hefur valdið því að frelsi sumra er minna en frelsi
annarra. Þeir snúast um þá staðreynd að Vesturlönd bera sína
ábyrgð á stöðunni nú í Mið-Austurlöndum og sú ábyrgð leggur
okkur enn ríkari skyldur á herðar en ella. Við getum gert betur
og eigum að taka á móti miklu fleira fólki í neyð.
Það hefur hins vegar verið ánægjulegt að upplifa samstöðu
Íslendinga um að taka á móti fleira fólki og skemmst er að
minnast netátaksins Kæra Eygló þar sem alls konar venjulegt
fólk bauð fram aðstoð sína við að taka á móti flóttafólki. Þetta
minnir okkur á að samstaða skilar árangri inn í stjórnmálin og
stjórnmálamenn eiga að hlusta á raddir almennings.
Til lengri tíma er hins vegar mikilvægt að huga að því hvern-
ig við getum stuðlað að auknum jöfnuði milli heimshluta. Gæð-
unum er misskipt milli heimshluta og þau stríð sem háð hafa
verið á undanförnum árum og áratugum í Mið-Austurlöndum
hafa fæst snúist um að byggja upp lýðræði (þó að því hafi
stundum verið haldið fram) heldur um yfirráð yfir auðlindum.
Þannig hafa íbúar þessara landa verið sviptir því frelsi að fá að
nýta sínar eigin auðlindir og öðrum, alþjóðlegum stórfyr-
irtækjum, hefur verið afhent það frelsi.
Voðaverkin í París
Hryðjuverkin í París voru skelfileg birtingarmynd þeirra
átaka sem hafa staðið undanfarin ár og áratugi og glæpa-
samtökin Íslamska ríkið eða Daesh hafa nýtt sér til að sölsa
undir sig völd og áhrif. Voðaverkin voru ógn við frelsi okkar
allra en um leið vöktu viðbrögð fransks almennings athygli.
Ungur maður missti konuna sína en tilkynnti heiminum og
glæpamönnunum að þeim myndi ekki takast að vekja í honum
hatur. Þannig voru viðbrögð fransks almennings að þessir at-
burðir myndu ekki breyta lífi venjulegs fólks, það myndi ekki
gefa sig hatrinu á vald. Það eru mikilvæg skilaboð frá almenn-
ingi til stjórnvalda sem eiga að hlusta eftir slíkum skilaboðum –
um að fórna ekki frelsinu fyrir ótta og hatur.
Ný von í loftslagsmálum
Þjóðflutningarnir kalla á nýja hugsun í alþjóðamálum og
sama má segja um hitt stóra viðfangsefnið sem hefur verið
áberandi á árinu. Á loftslagsfundinum í París náðist ákveðið
samkomulag þjóða heims um hvað þurfi að gera til að halda
loftslagsbreytingum í skefjum. Fundurinn vakti von um að al-
þjóðlegt samstarf geti skilað árangri og hann skilar okkur von-
betri inn í nýtt ár gagnvart þessu risavaxna verkefni.
Björninn er þó ekki unninn. Núna þurfa stjórnvöld í hverju
ríki að vinna úr þessu samkomulagi, gera raunhæfar aðgerða-
áætlanir um hvernig dregið verði úr losun og hvernig ríki heims
muni laga sig að þeim loftslagsbreytingum sem líklega munu
verða. Einn vandi er sá að eyríki í Kyrrahafinu hverfi undir
vatn sökum hækkandi sjávarborðs – og þar með þurfi þær þjóð-
ir að flytja sig um set án þess að hafa átt mikinn þátt í þessum
breytingum. Hegðun annarra og ríkari þjóða hefur orðið til að
skerða frelsi þessa fólks.
Til að ná árangri þarf að vinna bæði heima við og líka í al-
þjóðlegu samstarfi. Þar hvílir mikil ábyrgð á stjórnvöldum,
þingmönnum og almenningi til að tryggja að samkomulagið í
París beri ávöxt og tryggi þannig frelsi og farsæld fólks um all-
an heim. Þar hafa raddir almennings haft gríðarleg áhrif á
stjórnmálin.
Byltingar í kvenréttindabaráttu
Á árinu 2015 fögnuðum við hundrað ára afmæli kosninga-
réttar kvenna og var þess minnst með ýmsum viðburðum sem
ber að þakka fyrir. Hins vegar bar hæst þær kvenréttindabylt-
ingar sem urðu á netinu á árinu, annars vegar hina svokölluðu
brjóstabyltingu sem snerist um að afklámvæða brjóst kvenna
og hins vegar var Beauty tips-byltingin þar sem konur stigu
fram og rufu múr þöggunar um kynbundið ofbeldi. Báðar þess-
ar byltingar sýna að baráttunni gegn misrétti karla og kvenna,
sem heimspekingurinn John Stuart Mill taldi um miðja 19. öld
hvað rótgrónast alls ójafnréttis, er hvergi nærri lokið en líka að
þarna skilar samstaðan árangri og breytingum í átt til aukins
frelsis beggja kynja.
Aukinn jöfnuður forsenda raunverulegs frelsis
Árinu lauk með hörðum átökum á þingi þar sem þingmenn
stjórnarandstöðunnar sameinuðust um að gera tillögur um
kjarabætur fyrir öryrkja og aldraða sambærilegar þeim sem
náðst höfðu á vinnumarkaði og að þær skyldu verða aftur-
virkar. Þessar tillögur sameinaðrar stjórnarandstöðu endur-
spegluðu kröfur öryrkja og aldraðra en hópar þeirra stóðu og
mótmæltu við þingið hvern dag þegar þingi var að ljúka. Því
miður voru tillögur stjórnarandstöðunnar felldar og aldraðir og
öryrkjar sitja eftir. Það er ljóst að ýmsir í þessum hópi búa við
mjög bág kjör, þurfa jafnvel að lifa á undir tvö hundruð þúsund
krónum á mánuði. Það ætti að vera metnaðarmál okkar á nýju
ári að tryggja þeim það frelsi að geta lifað af sínum ráðstöf-
unartekjum. Það er vonandi að samstaða náist um það og eins
um að tryggja grunnþjónustu fyrir samfélagið allt. Það verður
ekki gert með því að auka einkarekstur í heilbrigðiskerfinu og
draga úr tækifærum fólks til menntunar eins og raunin hefur
orðið á þessu ári.
Lærdómur allra stjórnmálamanna ætti að vera að hlusta og
skynja þá samstöðu sem oft skapast með almenningi í ólíkum
löndum. Samstöðu um réttlátar breytingar og viðbrögð við
flóknum kringumstæðum. Kerfið má aldrei verða mennskunni
yfirsterkara þannig að stjórnmálamenn hugsi störf sín fyrst og
fremst í kringum kerfi sem einhvern tíma var smíðað af
mennskum höndum. Kerfið á að þjóna fólkinu og þar þurfa
stjórnmálamenn að hlusta eftir röddum almennings. Þær segja
okkur að fólk vill breytingar, í átt til réttlátara og betra sam-
félags þar sem öllum er tryggt frelsi og farsæld. Þær segja okk-
ur að aukinn jöfnuður sé forsenda raunverulegs frelsis. Hlust-
um á þær á nýju ári.
Katrín Jakobsdóttir, formaður Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Frelsi og farsæld
Það er ljóst að ýmsir í þessum hópi búa við
mjög bág kjör, þurfa jafnvel að lifa á undir
tvö hundruð þúsund krónum á mánuði.
Það ætti að vera metnaðarmál okkar á nýju
ári að tryggja þeim það frelsi að geta lifað
af sínum ráðstöfunartekjum.