Orð og tunga - 01.06.2005, Síða 65

Erla Erlendsdóttir: Um tökuorð úr málum frumbyggja
63
(pure loanwords), samkvæmt flokkun Einars Haugen (1969:402), en
einungis örfá eru tökuþýðingar.
3 Nokkur indíánaorð í íslensku
Eins og fyrr er getið urðu mörg orð af „indóamerískum"4 uppruna
hluti af orðaforða ýmissa menningarmála, svo sem ensku, frönsku,
þýsku og norrænna mála, og sum orðanna bárust alla leið til Islands
á hjara veraldar - reyndar með viðkomu í allmörgum tungumálum.
í flestum tilvikum hefur danska haft það hlutverk að miðla þessum
orðum til íslenskunnar; í sumum tilvikum hefur enska verið millilið-
urirm, einkum hin seinni ár. Mörg orðanna eru nú orðin okkur svo
töm að því fer fjarri að við tengjum þau við fjarlæga menningarheima
Mið- og Suður-Ameríku. Oft kemur það okkur á óvart að um töku-
orð sé að ræða, vegna þess að mörg þeirra hafa lagað sig svo vel að
beygingar- og hljóðfræðireglum málsins að þau þykja góð og gild ís-
lenska í dag. Hér er um að ræða orð eins og tómatur, kópall, kondór,
tóbak, alpakkadýr, pihna, lamadýr, sígaretta5, /rwískorn/baunir. Sum orð-
anna hafa öðlast þegnrétt sökum langrar vistar í málinu, orð eins og
kakó, kókó, súkkulaði, gúanó, orkan, kdtsjúk, kókaín; önnur hafa á sér fram-
andi yfirbragð, s.s. kanó, papaja, kínin, avócadó, ponsjó, gvava svo einhver
dæmi séu nefnd. Ekki er neinum blöðum um það að fletta að mörg
þessara orða eru hluti af hinum daglega orðaforða Islendinga. Lítum
nánar á nokkur þessara orða.
3.1 Kanó
Elstu heimildir um orð sem rekja má til tungumála frumbyggja í
spænsku Ameríku eru leiðarbækur6 úr fyrstu siglingu Kólumbusar til
4Hér er um hugtak að ræða sem vísar til orða sem eiga rætur að rekja til einhverra
þeirra tungumála sem frumbyggjar Ameríku tala eða hafa talað.
5Þess ber að geta að margir fræðimenn eru þeirrar skoðunar að tóbak og sígar(etta)
séu ekki úr maya-máli eins og svo margir hafa haldið fram allt til þessa.
6Frumrit leiðarbókanna úr Vesturferðunum fjórum eru glataðar. Dagbækur Kól-
umbusar úr fyrstu og þriðju ferðinni hafa varðveist í afritum sem m.a. dóminik-
anamunkurinn og trúboðinn Bartolomé de Las Casas gerði og eru varðveitt í Þjóð-
arbókhlöðunni í Madríd. Leiðarbækur annarrar fararinnar vestur um haf hafa glatast
endanlega, en hins vegar hefur skýrslan sem Kólumbus skrifaði og sendi spænsku
konungshjónunum um ferðina varðveist. Afrit af bréfi því sem Kólumbus sendi kon-