Orð og tunga - 01.06.2011, Page 173

Mörður Árnason: Ásgeir, Orðsifjabókin og ÍO 1983
163
að don hlýtur að vera samheiti við linun. Önnur dæmi um nafnorðið í
rímum eru frá 17. öld en líkast til í merkingunni 'búnaður, framkoma',
sbr. 1 don í Osb.
Einkennilegt má teljast að höfundar Í02 og Osb. skuli ekki hafa
tekið tillit til eina dæmisins í Rms. um sögnina dona, og má þó ætla
að sá seðill sé skráður í tæka tíð. Þetta er úr smásögu eftir Guðmund
Hagalín sem fyrst birtist 1934 en var orðtekin eftir 1960: „Hann donaði
nú held ég af hestinum, gamli maðurinn." - það er að segja datt af
baki (GHagalMannlnátt., 131). Báru þó frumherjar Orðabókarinnar
ómælda virðingu fyrir Hagalín sem heimildarmanni um orðfæri, og
merkingin virðist falla vel að dæminu frá Akureyri.
Nokkrum fróðleiksmolum enn skal hér haldið til haga um þessi
orð.
í leiðréttingum og viðbótum við Blöndalsbók (Tillæg og rettelser)
er lesandi beðinn að bæta þessu við flettuna don í meginmáli, þar sem
aðeins kemur fram sambandið lon og don: „liggja d. (el. dún) (= veikur
í rúminu), ligge syg i Sengen" (bls. 1015). Engin heimild er tilgreind,
en í samskonar viðbætisklausu undir dún er þetta sagt að vestan,
„(Vf.)". Þetta hefur Blöndal úr einni af vasabókum Björns M. Ólsens
(bók XXI, bls. [4]), og er líklegt að don-dæmið sé þaðan líka, en sá
hluti orðasafnsins í vasabókunum sem ekki telst staðbundinn er enn
nokkuð óárennilegur til leitar.16
Þessi orðnotkun finnst ekki í öðrum tiltækum heimildum, og virð-
ist ekki eiga sér danska fyrirmynd. Manni rétt dettur í hug að úr því
hægt er að liggja don/dún sé líka hægt að liggja á dún - getur verið
að Jónas Hallgrímsson (1989 1:30) sé þá eitthvað slappur í rúminu
sumardagsmorguninn fyrsta 1828 þegar hann vill að dagurinn fari að
drífa sig frá Kamtsjatka? - „Lengur eg ei ligg á dún / en læt nú strax
fara' að hringja til tíða."
Um sögnina dona eru tvær ritheimildir í viðbót. Önnur er í Slangur-
orðabókinni frá 1982. Þar er dona eða dona uppi sagt merkja „gefast upp,
daga uppi" og tilfært þetta dæmi: „vörubíllinn donaði í brekkunni og
við komumst fram úr." í seðlasafni bókarinnar sést að þetta er haft
eftir Sigurði Jónssyni málfræðingi og tölvumanni í Reykjavík (f. 1952).
Merkingin hjá Sigurði rímar ágætlega við dæmi Hagalíns.
Beinteinssonar, en það kallar hann gagaravillu skávíxlhenda og sniðstiklaða.
Tölvuskeyti 9. apríl 2010.
16 Heimildin fannst með aðstoð efnisyfirlits í grein Guðrúnar Kvaran (2001) um
vasabækur Bjöms. Færsla hans er svona: „dún, adv. liggja dún. Jeg lá dún í 4 daga
= lá í rúminu (sbr. e. down). Vf." Enska tengingin er athyglisverð.