Orð og tunga - 01.06.2011, Síða 176

166
Orð og tunga
(.dosla) og skýring verið endurskrifuð verulega við annað (dokka).
I umfjöllun um eitt þessara sex orða, denoka ..., felst munur milli
102 og Osb. einkum í fleiri afbrigðum Osb., en dalsa hefur þar líka
afbrigði umfram 102, og sögnin dona er tengd nafnorði sem ekki er
getið í Í02.
í tveimur þessara sex orða og orðhópa með auknar eða fyllri
merkingarskýringar í Osb. en Í02 er skýringaraukann eða hluta
hans að rekja til Tms.-dæma sem við bættust frá undirbúningstíma
Í02 (afbrigði denoka; dalsa um). í hinum tilvikunum er betur unnið úr
heimildum sem virðast hafa verið tiltækar á söfnum Orðabókarinnar
á undirbúningstíma Í02. Einsog áður segir er ekki ljóst um heimildir
fyrir grunnmerkingu og afbrigði í dalsa-flettu Osb.
Ljóst er að höfundur Osb. hefur endurunnið að miklu leyti merk-
ingarskýringarnar frá Í02. Rétt er þó að muna að kröfur orðsifjabókar
til merkingarskýringar hljóta að vera aðrar en almennrar orðabókar,
einsog áður er tæpt á. Sá munur verður þó minni þegar orðsifjarnar
eru ekki auðskýrðar því þá getur orðsifjafræðingurinn síður gert upp
á milli merkinga vegna aldurs eða með afleiðslurökum.
Munur á merkingarskýringum Í02 og Osb., bæði í athugunar-
hópnum hér og almennt, er þó meiri en svo að þessi eðliskenning
dugi. Þá er að bæta við að fáir menn þurftu að vinna mikið verk
á stuttum tíma við Í02, og er nokkuð ljóst að svigrúm hefur verið
lítið til nákvæmnisvinnu við hverja orðskýringu. Kannski veldur þó
mestu að stefna ritstjórans og forlagsins við endurskoðunarvinn-
una virðist hafa verið sú að ná í land sem allra mestum nýjum orða-
forða, auk fastra sambanda og orðatiltækja. Ásgeir velst til starfsins
af þessum sökum og nýtir til þess yfirburðaþekkingu sína um orða-
forða íslenskunnar. Þessi útgáfustefna hefur að líkindum komið
niður á skýringarþættinum. Það var illt, því frá fyrstu útgáfu ber
íslensk orðabók þess merki að vera að verulegum hluta einskonar
fósturdóttir tvímálaorðabókar Blöndals18 þar sem skýringar miðast
annarsvegar við erlenda notendur og eru á hinn bóginn frá þeim
tímum að hið forna samfélag bænda og sjómanna var enn við lýði.
Merkingarskýringar ÍOl og Í02 eru því margar stuttaralegar og
byggðar á ætluðum sameiginlegum þekkingargrunni sem þegar var
farið að hrikta í á sjöunda áratug 20. aldar.
18 I formála IOl gerir ritstjóri ótvíræða grein fyrir tengslunum við Blöndal: „...
orðaforði hennar [Blöndalsbókar], merkingaskil og skýringar eru grundvöllur
jpessarar" (ÍOl, bls. VI; Í02, bls. VI; Í03, bls. x). Þetta á að sínu leyti við líka um
102, sbr.: Guðrún Kvaran 1998:10,13 (tafla).