Orð og tunga - 01.06.2011, Síða 186

176
Orð og tiinga
heldur sé þeim frekar komið til skila með umorðunum og staðfest-
ingu á orðum viðmælanda.
Fyrst tekur Horbowicz til athugunar ýmis málleg atriði sem miða
að því skapa samkennd meðal þátttakenda í samtalinu en rannsóknir
hafa sýnt að tungumál fara mismunandi leiðir í þeim efnum. Meðal
þeirra atriða sem hún kannar eru umorðanir og endurómanir (echo-
turns).
Niðurstöður hennar á notkun umorðana sýna að þær eru nær ein-
göngu notaðar af þeim sem talar móðurmál sitt og þá oftast á segðum
hins aðilans. Með þeim láti mælandi í ljós að hann sé með á nótunum
og fylgi hinum og sameiginlegur skilningur á umræðuefninu þannig
staðfestur. Stundum sé mælandi að vísu að ganga úr skugga um að
hann hafi skilið hinn rétt. í slíkum tilvikum hafi afar sjaldan verið
beitt beinum spurningum sem afhjúpa vangetu málnemans í norsku
og ógna þannig sjálfsvirðingu hans. Mýkri leiðin, samvinnuleiðin í
formi umorðana, þar sem leitast er við að halda jafnræði milli aðila er
í flestum tilvikum valin. Þetta segir höfundur að sé reyndar í samræ-
mi við samtalsvenjur í norsku þar sem umorðanir séu teknar fram yfir
beinar spurningar til að greiða úr skilningi. Höfundur nefnir að þótt
umorðanir í fyrrnefndum tilgangi séu almenn leið í norskum samtals-
stíl séu þær þó að öllum líkindum mun tíðari í samtölum við fólk sem
talar norsku sem annað mál þar sem meiri hætta er á misskilningi en
í einmála samtali.
Horbowicz greinir einnig frá því að nokkuð sé um að hinn norsku-
mælandi umorði eigin spurningar til að greiða fyrir því svari sem hann
væntir. Umorðunin fylgi oftast strax í kjölfar segðarinnar án þess að
hinn hafi látið nokkur merki í ljós um skilningsleysi eða viðtökuvand-
kvæði og sé því fyrirbyggjandi aðgerð til að viðhalda sameiginlegum
skilningi fremur en eiginleg sjálfsviðgerð, þ.e. lagfæring mælanda á
einhverju sem farið hefur úrskeiðis. Höfundur túlkar þetta sem merki
um samvinnu í samtali og samhygð en ekki yfirgang þess sem hefur
ríkjandi stöðu í samtalinu, þ.e. hins norska.
Endurómun er það kallað þegar mælandi endurtekur undanfar-
andi segð hins aðilans orðrétt eða því sem næst. Horbowicz vísar til
rannsókna sem hún segir hafi sýnt að endurómun þjóni því hlutverki
fyrst og fremst að inna eftir frekari upplýsingum um það sem sagt
var. Rannsókn hennar hafi hins vegar leitt í ljós að endurómanir gegni
mun víðari hlutverki: Með þeim sé tekið undir orð viðmælanda og
sameiginleg sýn á umræðuefnið þannig undirstrikuð. Þær séu því
merki um samstöðu í tali. í því sambandi veltir hún fyrir sér hvort