Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.1997, Qupperneq 27

Ólafur Ólafsson, landlæknir
Núfarafram miklar umrœður umforgangs-
röðun. Mœtti álíta að um sé að rœða nýja
umrœðu og að ekki hafi verið forgangsraðað
fyrr. Sannleikurinn er sá að gegnum tíðnina
hefur verið forgangsraðað eins og sjá má af
töflu.
Fyrri forgangsröðun
1. Bygging sjúkrahúsa
2. Heilsugæsluvæðing
3. Heilsuvernd gegn langvinnum
sjúkdómum
4. Öldrunarstofnanir í dreifbýli
1945-1970
1969-1990
eftir 1964
eftir 1975
þess vegna vega samkeppni og fjárhagssjón-
armið |)ungt. Samkeppni kallar á aukna
hátækni og eykur kostnaðinn líkt og hefur
gerst t.d. í Sviss og Bandaríkjunum. I öðru
lagi skortir neytendaaðhald, sem er for-
senda eðlilegs markaðshyggjurekstrar, að
verulegu leyti í heilbrigðisþjónustu sökum
skorts á læknisfræðilegri þekkingu almenn-
ings. Jafnræði í aðgengi er ekki tryggt. Flest
bendir til þess að kostnaður við samfélags-
legan rekstur heilbrigðisþjónustu sé lægri en
ef rekstur er á höndum einkatryggingafélaga
eða einkareksturs (OECD skýrsla, París
1993).
Upphafsmenn eða frumkvöðlar voru í flest-
um tilfellum læknax-, félagasamtök kvenna,
Læknafélag Islands, Hjartavernd, Krabha-
meinsfélag Islands, „heimamenn“ og einstakl-
ingar, en ekki hið opinbera.
Fram að þessu hafa meginmarkmið for-
gangsröðunar verið annars vegar að láta lækn-
isfræðileg sjónarmið vera ráðandi við meðferð
sjúkdóma og hins vegar að skapa jafnt aðgengi í
heilbrigðisþjónustu. Sú stefna var mótuð er
tryggingalöggjöfin var samþykkt af Alþingi
fyrir 50 árum.
Forgangsröðun hin nýja
A sl. 10 árum bafa skapast biðlistar, m.a.
vegna þess að þrengst hefur um á fjármögnun-
armarkaði heilbrigðisþjónustunnar. Þess vegna
hefur heilbrigðisráðherra sett á stofn nefnd er
gera skal tillögu um með hvaða hætti unnt sé að
standa að forgangsröðun heilbrigðismála hér á
landi. Sérstaklega er nefndinni ætlað að athuga
hvort setja eigi reglur um hvaða sjúkdómstilvik
skuli hafa forgang og hvort æskilegt sé að setja
reglur um hámarksbiðtíma eftir J)jónustu.
Tvær leiðir koma m.a. til álita í Jjessu efni:
1. Treysta á tækniþróun framtíðar, sam-
félagslegt kostnaðaraðhald og viðhalda fyrri
meginmarkmiðum forgangsröðunar, J).e.
jöfnun aðgengis og láta læknisfræðileg sjón-
armið ráða. Ef rekstrarform hreytist í átt að
einkarekstri og einkatryggingum verður ekki
eins auðvelt að treysta J)essari leið. Tvennt
kemur þar til. I fyrsta lagi vilja menn í
einkarekstri hafa eitthvað fyrir sinn snúð og
2. Forgangsröðun, J).e. að draga að verulegu
leyti úr vissri J)jónustu. Eftirfarandi leiðir
má J)á nefna:
a) Markaðs- og tekjuleiðir þar sem Jæiin sem
greiða hæstu skatta eða gagnast best })jóð-
inni er veittur forgangur.
b) „Biblíuleiðin“, ]).e. menn uppskera eins
og J)eir sá. Láta þá sem haga sér „óskynsam-
lega“ t.d. reykja, borða of mikið, keyra
óvarlega og taka áhættu, koma síðast í for-
gangsröðuninni.
c) Lífsgæðaleiðin. Þeir hafi forgang sem hafa
framundan flest „gæðaárin“, ]).e. ungir njóti
meiri forgangs en ellimóðir. Eldri og lang-
tímaveikir inæti afgangi.
Sameiginlegt með Jiessum leiðum er að hags-
munir „þeirra virku og sterkari“ í samfélaginu
hafa í flestum tilfellum forgang fram yl’ir heilsu-
farshagsmuni Jieirra langvarandi veiku og
Jieirra sem minna mega sín í samfélaginu.
Umræðan hýður upp á ágreining milli
stjórnmálamanna og heilbrigðisstarfsfólks. Eðli
málsins samkvæmt kjósa stjórnmálamenn og
stjórnendur frekar lilut liinna virku í samfélag-
inu en læknar hlut veikhurða einstaklingsins,
enda verða þeir að horfa í augun á sjúklingum!
Frá öðrum þjóðum
Svíar, Norðinenn, Hollendingar,
Nýsjálendingar og Bandaríkjamenn (Oregon)
liafa gert tillögur til forgangsröðunar í heil-
brigðisj) j ónustu.
TI'MARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA S.TBL. 73.ÁRG. 1997
275