Ráðunautafundur - 15.02.1988, Qupperneq 14

áframhaldandi byggöaröskun í stórum stíl og veruleg hætta er á aö hreppar og
jafnvel héruö fari í eyöi ef ekki er hægt aö spyrna við fótum.
Einu sinni var sett fram svokölluö kjarnakenning eöa kenning um að einskorða ætti
þróun úti á landi viö ákveöna staöi eöa svæði til að mynda mótvægi gegn
aödráttarafli höfuðborgarinnar. Einhverntíma mundi svo koma aö því aö
þróunarsvæöin smituöu út frá sór, drægu önnur svæöi uppávið meö sér. Þessi
kennig byggist á "supereinföldun" á mjög flóknu máli og er því stórgölluö. Þegar viö
erum að fjalla um byggöamál erum við að skoöa mannlegt samfélag sem er afar
flókiö. Þaö sem meira er, viö erum aö fjalla um þróun samfélags á byltingarkenndum
tíma. Miklar breytingar hafa oröið hérlendis sem erlendis á einum áratug og hraöi
breytinganna er vaxandi frekar en hitt. Þó eru ákveðin einkenni mannlegs
samfélags varanleg og á sumum sviöum er þaö aö snúa til baka til eldra gildismats
eftir misheppnaöar tilraunir til aö slíta rætursem reyndust sterkari en margirtöldu. En
ákveðnar breytingar eru þó varanlegar og veröa sífellt meira áberandi. Sífellt færri
þarf til aö halda vaxandi frumframleiðslu gangandi og kröfur fólks um sífellt meiri og
fjölbreyttari þjónustu halda áfram. Vaxandi þekkingarþörf og þ.a.l. vaxandi menntun
er og tímanna tákn. Á móti koma aðrar breytingar svo sem stórbatnandi vegakerfi
sem gerir nýja og raunhæfari kjarnamyndun mögulega meö tengingu nálægra staöa
og byggða auk þess sem allar fjarlægöir innanlands styttast og hinsvegar er verið
aö byggja upp fjarskiptakerfi í landinu sem gera mun öll fjarskipti mun auðveldari en
hingaö til hefur veriö. En eftir sem áður munu ákveðin grundvallarlögmál standa.
íslenskt samfélag getur ekki staöist sem eitt borgarsamfélag né heldur sem örfáir
stórbæir, einn í hverjum byggöum landshluta. Byggöin fléttast saman, sveitir, smáir
þéttbýlisstaöir og þeir stærri. Hvert þessara byggðaforma hefur ákveöna yfirburði
yfir hin á ákveönu sviöi og þau eru samstæö en ekki andstæö. Skoðanakönnun
hefur leitt'í Ijós aö ungt fólk úti á landi óskar eftir því aö fá tækifæri til að búa í eða
sem nae§t. sínum heimahögum. Þegar staöur eins og t.d. Hvammstangi tekur
vaxtarkipp streymir umframvinnuafl sveita Vestur Húnavatnssýslu þangað frekar en
suður. En þótt menn hafi byggt upp ákveðnar atvinnugreinar á Hvammstanga sem
óháöar eru sveitunum er Hvammstangi samt enn þjónustumiöstöð sveitanna og því
háöur þeim. Þegar unga fólkiö flytur langt, t.d. suöur, hefur gamla fóikiö tilhneygingu
til þess aö fara á eftir. Þegar stutt er flutt rofnar ekki "fermingarveisluradíusinn,"
gamla fólkiö getur setiö áfram heima. En lítill staöur sem Hvammstangi getur ekki
boðiö upp á nægilega fjölskrúöugt atvinnulíf til að geta þóknast öllum. I grennd við
Hvammstanga er enginn stór staður sem einn getur boðið upp á mjög fjölbreytt
atvinnulíf. En í Húnavatnssýslum eru tveir all öflugir staðir aörir, Blönduós og
Skagaströnd. Nú eru vegir orönir góöir á milli þessara staöa. Getur veriö aö þeir til
samans geti myndað þann öfluga kjarna sem Húnavatnssýslurnar þarfnast til aö
standast samkeppnina viö Höfuðborgarsvæöið og kanske Eyjafjörö?
Vandamál íslensks landbúnaöar hafa veriö mikiö rædd. Hinar róttæku aögeröir sem
gripiö hefur veriö til síðustu árin eru afleiöingar heimsaöstæöna sem viö ráöum á
engan, hátt við. Viö sem fáum kaup fyrir aö fjalla um byggðamál höfum aö
sjálfsögöu fylgst náiö meö því sem verið hefur aö gerast. I desember ár hvert sit ég
norrænan ráðherrafund þeirra ráðherra sem fjalla um byggðamál. Þar iegg ég fram
skýrslu um þróun og stööu byggöamála á íslandi. Undanfarin ár hef ég sýnt mönnum
þessi Ijótu línurit sem sýna vaxandi byggðaröskun. Menn eru yfirleitt sammála um
aö þótt hin Noröurlöndin eigi við sín vandamál að stríöa séu vandamál þau sem
geta hlotist af allt aö helmingsniðurskurði meiriháttar atvinnuvegar á landsbyggöinni
í verra lagi. Þetta er þaö vandamál sem íslenska sauðfjárræktin hefur staöiö frammi
fyrir. Sem sveitamanni finn ég aö sjálfsögðu til meö bændum en það er ekki þaö sem
máli skiptir hér og nú. Það sem að mér snýr eru áhrif samdráttarins á byggðina í
landinu. Hann kemur nú fram í öllum héruöum, mjólkurframleiösluhéruöum og í
sauðfjárræktarhéruðum, því verkaskipting hefurtil skamms tíma verið lítil , í
íslenskum landbúnaöi. Lengi hefur veriö uppi kenningin um blandaöa búið. Eg tel