Saga - 2004, Qupperneq 75

annað foreldrið er skráð í dagbókum framfærslufulltrúa) fylla
væntanlega einnig þann hóp þar sem foreldrar hafa átt erfitt með
að sjá fyrir börnum sínum. Gera má ráð fyrir að uppalendur óskil-
getinna barna hafi verið einstæðar mæður, sem og að það hafi kom-
ið í hlut mæðranna að ala upp börn eftir fráskilnað og börn einstak-
linga.
Í greinargerð um barnaverndarlögin 1932 er m.a. bent á að ein-
stæðar mæður séu oft vinasnauðar og úrræðalausar og að góð
barnaverndarnefnd ætti að taka málstað þeirra.39 Aðstæður ein-
stæðra mæðra á fyrstu áratugum aldarinnar voru gjörólíkar því
sem nú þekkist. Erfitt var að koma ungum börnum þeirra í dag-
vistun á meðan móðirin sótti vinnu; t.d. urðu dagheimili ekki al-
geng fyrr en nokkuð var liðið á 20. öldina. Þannig opnaði Sumar-
gjöf fyrsta dagheimilið í Reykjavík árið 1924.40 Einstæðar mæður
urðu að vinna fyrir fjölskyldunni, borga húsaleigu og fæða og
klæða sig og börnin. Laun kvenna voru lág og erfitt að lifa af þeim,
þótt yfirleitt fengju einstæðar mæður meðlög með börnunum. Í
bréfi til fátækranefndar frá 1909 lýsir einstæð móðir aðstæðum sín-
um svo:
enn er ekki komið í kring hve mikla upphæð hann [faðirinn]
með úrskurði verður skyldaður til að greiða í meðlag með
þessu barni okkar, og sjálf er ég svo fátæk að ég án hjálpar get
ekki alið önn fyrir því nema því að eins að því væri komið fyrir
á einhvern góðan stað, svo að ég geti fengið atvinnu og unnið
fyrir framfærslu þess að minnsta kosti frá minni hálfu, sem
móður þess.41
Einstæðar mæður höfðu því ekki mörg úrræði ef þær áttu ekki góða
að sem þær gátu leitað til eftir hjálp, en eins og áður sagði leitaði
fólk ekki eftir styrk hjá bænum nema í ýtrustu neyð. Í bók sinni um
lífshætti í Reykjavík 1930–1940 lýsir Sigurður Gylfi Magnússon að-
stæðum einstæðrar fátækrar móður þannig:
Einstæð móðir eins og Ingveldur með þrjú börn hefur átt erfitt
uppdráttar í íslensku þjóðfélagi á fyrstu áratugum 20. aldar.
Þar kom m.a. tvennt til: Í fyrsta lagi naut hún engrar aðstoðar,
Ö R B I R G Ð O G U P P L A U S N F J Ö L S K Y L D N A 75
39 Alþingistíðindi 1932 A, bls. 405.
40 Gils Guðmundsson, Barnavinafélagið Sumargjöf 25 ára, bls. 21–22.
41 Bskj. 1018. Bréf og skjöl fátækramála 1909–1910. Bréf N.N. til fátækranefndar
dags. 26. mars 1909. Fleiri dæmi lík þessu má finna. Sjá t.d. Bskj. 2610. Þurfa-
mannaævir. Innansveitar nr. 381–400. Fi/399. Skýrsla um þurfalinginn N.N.
Saga haust 2004 - NOTA 30.11.2004 11:33 Page 75