Saga - 2004, Side 108

inni er reyndar dregið í efa að unnt hefði verið að koma á sterkri og
langvinnri brjóstagjafarhefð á jafnstuttum tíma og hér um ræðir í
samfélögum þar sem brjóstaeldi stóð mjög veikum fótum. Mann-
fólkið er yfirleitt næsta íhaldssamt og róttækar breytingar á háttum
þess taka oft marga áratugi. Auk þess er ljóst að brjóstagjöf er langt
í frá að vera einfalt mál. Jafnvel í samfélögum þar sem brjóstagjöf er
viðurkennd sem eðlileg og æskileg leið til að næra ungviðið þurfa
sængurkonur á tíma, stuðningi og aðstoð þeirra sem kunna til
verka að halda.34 Í samfélögum þar sem brjóstagjöf er viðtekin
venja geta aðrar konur í nánasta umhverfi nýbakaðrar móður veitt
henni þennan stuðning. Hver átti að hafa þetta hlutverk með hönd-
um í héruðum þar sem engin hefð var fyrir brjóstagjöf? Þótt Jón
Ólafur hafi rétt fyrir sér þegar hann segir að ég geri mikið úr hlut
ljósmæðra í baráttu við ungbarnadauða hvarflar ekki að mér að
ljósmæður hefðu getað gert kraftaverk í þessu efni í þessum samfé-
lögum. Lítum nánar á hlut þeirra og annarra heilbrigðisstétta í að
draga úr ungbarnadauða og þá þætti sem mest áhrif höfðu á að úr
honum dró á síðari hluta 19. aldar og í upphafi 20. aldar.
Minni ungbarnadauði og þáttur ljósmæðra
Ljósmæður á 19. öld voru í langflestum tilvikum ættaðar úr hérað-
inu þar sem þær þjónuðu. Á landsvæðum þar sem brjóstagjöf stóð
höllum fæti höfðu ljósmæður því yfirleitt ekki þekkingu eða
reynslu af brjóstagjöf frekar en aðrar konur. Jafnvel þótt áhuga-
sömum landlækni eða embættisljósmóður í Reykjavík tækist að
telja ungum og áhugasömum ljósmæðranema trú um að brjóstagjöf
væri æskileg er vafasamt að viðkomandi hefði þegar á hólminn var
komið getað talið konur á að leggja algjörlega af ríkjandi hætti og
gefa börnum brjóst í lengri tíma. Í sumum tilvikum hefur ljósmóð-
ir vafalaust getað veitt konu þann stuðning sem til þurfti til að leggja
nýfætt barn á brjóst. Hins vegar er viðbúið að þegar erfiðleikar
komu upp við brjóstagjöf hafi langflestar konur brugðið á það ráð
að gefa börnum viðbótarfæðu í samræmi við ríkjandi hefðir í sam-
félaginu. Það kemur líka fram í læknaskýrslum af Suðurlandi frá
lokum 19. og upphafi 20. aldar að sú skoðun var enn ríkjandi á
þeim tíma að börnum bæri að gefa hollan og næringarríkan mat,
Ó L Ö F G A R Ð A R S D Ó T T I R108
34 Um þetta sjá m.a.: Elisabet Helsing, „Lactation Education: The Learning of the
Obvious“, bls. 215–230.
Saga haust 2004 - NOTA 30.11.2004 11:33 Page 108