Saga - 2004, Page 110

sýnt að þetta hafði geysileg áhrif á lífslíkur lítilla barna. Þetta á
einkum við þau börn sem vanin höfðu verið af brjósti. Jón Ólafur
bendir réttilega á að það er vandkvæðum bundið að leggja mat á
hvernig og hvort hugmyndir skiluðu sér til almennings. Hann lítur
hins vegar fram hjá því að um þetta atriði er rætt í bókinni.38
Í bókinni er sagt frá því að jafnvel þótt þekking á ágæti brjósta-
mjólkur hafi verið til staðar á fyrri hluta 19. aldar var alls ekki sjálf-
gefið að henni væri miðlað til mæðra. Og ég get heils hugar tekið
undir það með Jóni Ólafi að ekki var alltaf samband á milli hug-
mynda og gerða í þessu sambandi. Dæmi um slíkt er þegar ég geri
grein fyrir starfi Jóns Thorstensens landlæknis (1794–1855) sem
þekktur er fyrir rit sitt Hugvekja um medferd á ungbörnum.39 Í bókinni
fjölyrðir Thorstensen um ágæti brjóstamjólkur. Loftur Guttormsson
hefur reyndar bent á að Thorstensen var mjög tvístígandi í afstöðu
sinni til ágætis brjóstamjólkur og færi ég rök fyrir því að fyrst og
fremst beri að líta á umfjöllun hans í umræddri bók sem framlag til
fræðilegrar umræðu um efnið. Í þessu sambandi má geta þess að
ári áður en rit Thorstensens var gefið út, kom út bók eftir kollega
hans og forstöðumann fæðingarstofnunarinnar í Kaupmannahöfn,
Carl Levy (1808–1865), sem gagngert var skrifuð fyrir íslenskar
mæður.40 Til stóð að bók hans yrði þýdd á íslensku en af því varð
þó aldrei. Í þessum tveimur bókum, eftir Levy og Thorstensen,
koma fram mjög áþekkar hugmyndir um ágæti brjóstagjafar. Ég
færi fyrir því rök að það hafi trúlega aldrei verið ásetningur
Thorstensens að koma fróðleik um brjóstagjöf á framfæri við mæð-
ur. Hann virðist einfaldlega ekki hafa litið svo á að það væri í sín-
um verkahring að leggja sitt af mörkum í þeim efnum.41
Hinn takmarkaði áhugi Thorstensens á að miðla upplýsingum
um mikilvægi brjóstagjafar til mæðra kemur berlega fram í því að
hann minnist aldrei á brjóstagjöf í ársskýrslum sínum til Sundheds-
kollegiet í Danmörku. Hann gerir því heldur aldrei skóna að þau
nánu tengsl sem ljósmæður höfðu við sængurkonur gætu komið að
góðum notum við fræðslu um efnið. Þarna varð mikil breyting á
Ó L Ö F G A R Ð A R S D Ó T T I R110
38 Ólöf Garðarsdóttir, Saving the Child, bls. 151–162.
39 Jón Thorstensen, Hugvekja um medferd á ungbörnum.
40 Carl E. Levy, Kortfattet Anviisning for unge Mødre til sundhedsmæssig Forpleiing
af deres spæde Børn. Levy skrifaði einnig kennslubók fyrir ljósmæður sem Jón
Thorstensen þýddi. Bókin var notuð hér í kennslu um áratuga skeið: Kennslu-
bók handa yfirsetukonum.
41 Ólöf Garðarsdóttir, Saving the Child, bls. 152–154.
Saga haust 2004 - NOTA 30.11.2004 11:33 Page 110