Saga - 2004, Síða 112

Ég færi rök fyrir því að þótt menntun ljósmæðra hafi ekki verið
löng hafi inntak menntunarinnar skipt meginmáli. Hún tók afar
miklum breytingum eftir 1850. Það er líka athyglisvert að eftir
miðja 19. öldina færðist í vöxt að konur lærðu til ljósmóður hjá hér-
aðslæknum.47 Þá skipti gott samband þessara tveggja aðila höfuð-
máli. Dæmi um afar farsælt samband ljósmæðra og læknis má finna
í læknishéraði Norðurlands eystra þar sem Jón Finsen (1826–1885)
var héraðslæknir á sjötta áratug 19. aldar. Jón lýsti því allítarlega í
læknaskýrslum hvernig námi ljósmæðra hjá honum var háttað en
hann menntaði hvorki meira né minna en 20 ljósmæður þau ár sem
hann sinnti læknisstörfum hér á landi (1856–1867). Ljósmæðranem-
ar Finsens fylgdu vanri ljósmóður, sem starfaði á Akureyri, og
lærðu af henni. Að áliti Finsens var brjóstagjöf almenn í Þingeyjar-
sýslum og er lítill ungbarnadauði ótvírætt vitni um það.48
Ljóst er að við upphaf 20. aldar var það orðin viðtekin skoðun
meðal heilbrigðisstétta að brjóstagjöf væri æskileg og að ungum
börnum mætti alls ekki gefa fasta fæðu eða óþynnta mjólk. Þessum
boðskap hefur sjálfsagt gengið misvel að miðla mæðrum allt eftir
því við hvaða aðstæður og hefðir þær höfðu alist upp. Svo má held-
ur ekki gleyma því að endurnýjun í lækna- og ljósmæðrastétt skipti
sköpum. Ungir læknar gerðu aðrar kröfur og höfðu aðrar hug-
myndir um hreinlæti en fyrirrennarar þeirra og sama má segja um
konur í ljósmæðrastétt. Læknaskýrslur bera þess mjög glögg merki
hvernig tíðarandinn breyttist, nýir læknar gerðu jafnan allt aðrar og
meiri kröfur til hreinlætis en fyrirrennarar þeirra og býsnuðust jafn-
vel yfir sóðaskap þeirra sömu ljósmæðra sem forverar þeirra höfðu
lofað fyrir hreinlæti og nákvæmni.49 Lítum nú aðeins nánar á or-
sakir fyrir því að úr dánartíðni dró.
Sem fyrr greinir eru heimildir um barnaeldi og barnasjúkdóma
á fyrri hluta 20. aldar afar ríkulegar. Þegar hér var komið sögu hafði
Ó L Ö F G A R Ð A R S D Ó T T I R112
47 Um þetta má lesa í ársskýrslum lækna og skýrslum landlæknis til Sundheds-
kollegiet í Danmörku á árabilinu 1855–1910 en þar er jafnan sérstakur kafli sem
snýr að fjölda ljósmæðra og menntun þeirra. Sjá: ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. D.
Ársskýrslur lækna 1804–1946. Sú viðleitni að færa ljósmæðranám til einstakra
héraðslækna hélst í hendur við þá ákvörðun að færa heilbrigðismálefni undir
sveitarstjórnir. Um þetta sjá: Lýður Björnsson, Saga sveitarstjórnar á Íslandi.
Fyrra bindi, bls. 237–253.
48 Ólöf Garðarsdóttir, Saving the Child, bls. 130–131.
49 Sjá t.d.: ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. D. Ársskýrslur lækna 1804–1946. Skýrslur
Guðmundar Hannessonar á Akureyri til landlæknis 1897 og 1901.
Saga haust 2004 - NOTA 30.11.2004 11:33 Page 112