Saga - 2004, Qupperneq 113

aftur á móti dregið til muna úr ungbarnadauða. Ég færi rök fyrir
því að þekking á sóttvörnum og meiri kröfur um hreinlæti við með-
ferð matar hafi gert það að verkum að dánartíðni barna sem ekki
nutu móðurmjólkurinnar var ekki eins mikil og áður hafði verið. Sú
regla ein og sér að blanda kúamjólk með vatni, svo að ekki sé talað
um að sjóða vatnið sem notað var til barnaeldis, hafði grundvallar-
þýðingu fyrir heilsufar lítilla barna sem fengu ekki brjóstamjólk og
bætti lífslíkur þeirra umtalsvert. En læknaskýrslur benda engu að
síður til þess að í héruðum þar sem algengt var að ungbörn fengju
aðra fæðu en brjóstamjólk hafi magasjúkdómar verið mun algeng-
ari en þar sem brjóstagjöf var almenn og langvarandi.50
Þótt dánartíðni barna sem aldrei fengu brjóst hafi vissulega ver-
ið talsvert minni en áður, var hún samt meiri meðal þeirra barna
sem fengu ekki brjóst en hinna sem höfð voru á brjósti. Þetta er ljóst
af athugun sem ég gerði í Hafnarfirði með því að tengja einstak-
lingsbundnar upplýsingar í ljósmæðraskýrslum frá 1915–1925 við
dánarbálka í kirkjubókum.51 Þar kemur í ljós að ungbarnadauði var
þrisvar sinnum meiri meðal barna sem voru ekki lögð á brjóst við
fæðingu en þeirra sem fengu brjóst (92 af 1000 miðað við 27 af
1000). Í Hafnarfirði var rúmlega helmingur nýbura lagður á brjóst
og brjóstagjöf yfirleitt skammvinn (sjaldan meira en þrír mánuðir
skv. manntali 1920). Athugunin sýnir engu að síður að börnin sem
voru lögð á brjóst við fæðingu nutu góðs af því jafnvel eftir að þau
voru vanin af brjósti. Þegar borin var saman dánartíðni barna ein-
staka mánuði fyrsta aldursársins kom í ljós að lífslíkur brjóstabarna
voru mun meiri en hinna þar til sex mánaða aldri var náð. Það er
vert að geta þess að þótt þetta mikill munur hafi verið á lífslíkum
barna eftir því hvort þau fengu brjóst eða ekki, er munurinn ekki
nærri eins mikill og gerðist um svipað leyti í erlendum stórborgum.
Í London var dánarhlutfall þeirra nýbura sem fengu ekki brjóst
nærri 500 af 1000 um árið 1920.52
Ekki fer á milli mála að munurinn á fámennum þéttbýlisstöðum
á Íslandi og stórborgum í Evrópu skýrist að miklu leyti af ólíkum
umhverfisaðstæðum. Jafnvel þótt hreinlæti í íslenskum sjávarpláss-
L J Ó S M Æ Ð U R, B R J Ó S TA M J Ó L K O G H R E I N L Æ T I 113
50 Ólöf Garðarsdóttir, Saving the Child, bls. 191–195.
51 Sama heimild, bls. 191–198.
52 Sjá t.d.: Valerie Fildes, „Infant Feeding Practices and Infant Mortality in Eng-
land, 1900–1919“, bls. 263. — Einnig: Ólöf Garðarsdóttir, Saving the Child, bls.
196.
Saga haust 2004 - NOTA 30.11.2004 11:33 Page 113