Saga - 2004, Page 118

á frjósemi þar og í öðrum staðfélögum hefur því verið notaður til
að leggja mat á það hversu umfangsmiklar getnaðarvarnir (og
brjóstagjöf) voru.65
Þótt þróun frjósemi sé ekki aðalatriði í rannsókn minni vík ég
lítillega að henni í bakgrunnskafla um þróun ungbarnadauða á
landsvísu.66 Það vekur athygli að um miðbik 19. aldar var fæðing-
artíðni í hjónabandi hér á landi mjög lík fæðingartíðni meðal Hutt-
erita.67 Þó er athyglisvert að meðal yngstu aldurshópanna (20–24
ára) var fæðingartíðni hér ívíð hærri en meðal Hutterita. Úr henni
dró lítillega um og upp úr 1860, einkum meðal yngstu og frjósöm-
ustu aldurshópanna (20–29 ára). Það vekur líka athygli að samtím-
is minnkaði nýburadauði (dánartíðni á fyrsta mánuði ævinnar) á Ís-
landi á landsvísu (sbr. mynd 1). Hér er ekki um að ræða neinar
stökkbreytingar en sú staðreynd að þessir tveir þættir fylgdust að
(þ.e. að úr frjósemi dró og að úr nýburadauða dró að sama skapi)
gæti bent til þess að brjóstagjöf hefði aukist. Hér á undan færði ég
rök fyrir því að fráleitt sé að ætla að brjóstagjöf hafi orðið almenn á
stuttum tíma. Hér er um hægfara breytingar að ræða sem hafa
keðjuverkandi jákvæð áhrif á heilsufar barna. Lengra fæðingabil
hefur í för með sér að mæður þurfa að sinna færri börnum og geta
gefið hverju barni meiri tíma. Meiri tími gefst til brjóstagjafar sem
svo aftur leiðir til bætts heilsufars, aukinna lífslíkna og enn lengra
fæðingabils.
Vinna kvenna og ungbarnadauði
Það fer ekki á milli mála að brjóstagjöf tekur tíma, tíma sem mætti
verja til annars. Í þessu ljósi vaknar óneitanlega spurningin um það
hvort mikið vinnuálag hafi haft í för með sér að margar íslenskar
konur höfðu börn sín ekki á brjósti. Jón Ólafur heldur því fram að
undirrituð ásamt þeim Lofti Guttormssyni og Anders Brändström
aðhyllist þá skoðun að vinna kvenna sé meginorsök þess að börn
voru ekki höfð á brjósti hér á landi. Hann segir: „Meginskýring
Ólafar er samhljóða skýringum Lofts og þær falla aftur að skýringu
Ó L Ö F G A R Ð A R S D Ó T T I R118
65 Um þessa samanburðaraðferð sjá: Coale og Treadway, „A Summary of the
Changing Distribution of Overall Fertility, Marital Fertility and the
Proportion Married in the Provinces of Europe“, bls. 153–155.
66 Ólöf Garðarsdóttir, Saving the Child, bls. 78–81.
67 Sama heimild, bls. 80–81.
Saga haust 2004 - NOTA 30.11.2004 11:33 Page 118