Saga - 2004, Qupperneq 149

og kemst ekki hjá því í umræddu verki að sýna ágreining meðal
bænda og hjúa og andúð bændavaldsins á lausamönnum og búð-
setumönnum og þeim sem miðuðu afkomu sína einkum við sjávar-
afla. Af þessu eru mikil söguefni í heimildum, efni sem sérkenna
tímann sem ég fjalla um. Sú spurning hlýtur að vera áleitin af hverju
Íslendingar færðu sér ekki betur í nyt auðlegð hafsins. Hins vegar
eru „bjargálna bændur“ sögulausir í þeim skilningi sem Guðrún
Ása lýsir, ekki eru mikil tíðindi af lífsstriti þeirra og það sérkennir
ekki umrætt tímabil. Engu að síður hef ég gert mér far um að lýsa
kjörum og högum landsmanna almennt, þar með talið bjargálna
bænda. Langur kafli nefnist Þjóðhagir og samfélagshópar 1550–1600
og annar Árferði, atburðir og hagir 1600–1640. Ég finn hins vegar ekki
ástæðu til að upphefja lífsstrit almúgabænda, ef það er það sem
Guðrún Ása ætlast til. Henni er ekki vel við að ég skuli nefna ofbeit
meðal skýringa á hrörnun lands. Það geri ég auðvitað ekki til að
hallmæla bændum eða koma höggi á þá og tel mig ekki óþjóðholl-
an þótt ég víki að ofbeitinni. En það er kannski kominn tími til að
semja bók um hinn bjargálna bónda í Íslandssögunni og sambúð
hans við jörðina og gæti það orðið gagnleg bók ef ólík sjónarmið
fengju að njóta sín.
Ritdómari minn segir ennfremur að ég dragi taum danskra ein-
okunarkaupmanna (sbr. „dregur taum kaupmanna“, bls. 235). Ekki
eru færð frekari rök fyrir því önnur en þau að ég reyni að setja mig
inn í kringumstæður kaupmanna og þær hugmyndir sem hvíldu að
baki einokun. Það er að sjálfsögðu skylda mín og ég feta hér í fótspor
Jóns J. Aðils sem gerði þetta þegar árið 1897 í grein í hinu danska
Historisk tidsskrift10 og svo auðvitað rækilegar í hinu geysivandaða
verki sínu Einokunarverzlun Dana á Íslandi, frá árinu 1919.11 Jón Að-
ils setti einokunarverslun inn í evrópskt samhengi og benti á að
hún var hagspeki tímans en ekki sérstök aðferð Dana til að kúga Ís-
lendinga. Jafnframt lá fyrir að sögn hans að danska stjórnin hugs-
aði um hag Íslendinga. En ritdómari fellir sig illa við að lögð er
áhersla á „að skýra sjónarmið danskra kaupmanna og yfirboðara
þeirra“ (bls. 235). Að mati Guðrúnar Ásu er ég í hópi þeirra Íslend-
inga sem færast „óðfluga undir vald erlendra kauprisa og því verð-
N Ú T Í M A L E G U R R É T T T R Ú N A Ð U R 149
10 Jón Jónsson, „Den danske regering og den islandske monopolhandel
nærmest i det 18. århundrede“, Historisk Tidsskrift 6. R., 6. B (1895–1897), bls.
535–610.
11 Jón J. Aðils, Einokunarverzlun Dana á Íslandi 1602–1787 (Reykjavík, 1919).
Saga haust 2004 - NOTA 30.11.2004 11:33 Page 149